Yüksək sıxlıqlı lipoproteinlər(YSL,alfa-xolesterin;HDL,HDL-Cholesterol,High density lipoprotein,Alpha-Lipoprotein Cholesterol)-lipid(yağlar və zülalldan ibarət olan birləşmələrdir.

Orqanizmdə yağların işlədilməsi və çıxarılmasını təmin edir.Bu səbəbdən ona “yaxşı xolesterin” adı verilib.

Yüksək sıxlıqlı lipoprotein xolesterin ,YSL-zərdabda apo-B tərkibli lipoproteinlərin(aşağı sıxlıqlı və çox aşağı sıxlıqlı lipoproteinlərin) çökməsindən sonra ,qalıq xolesterin kimi müəyyən edilir.Yüksək sıxlıqlı lipoproteinlər-fosfolipid,hepatositlərdə sintez olunan spesifik zülallar(apolipoproteinlər,apo-zülal),hidrofob lipidlərdən(əsasən xolesterin) ibarət mürəkkəb miselalardır.YSL qanda lipidlərin,o cümlədən xolesterinin periferik toxumaların hüceyrələrindən,o cümlədən damarlardan,ürəkdən,qara ciyərə nəqliyyatını həyata keçirirlər.Qara ciyərdə YSL yağ turşular formasında orqanizmdən xaric oluna bilər.

Xolesterin suda həll olunmur.Ona görə onun orqanizmdə nəqliyyatı üçün protein tərkibli qabıq ilə örtülür.Bu qabıq xüsüsi zülallardan ibarətdir-apolipoproteinlər.Alınmış kompleks(xolesterin+apolipoprotein) lipoprotein adlanır.Qan dövranında bir neçə tip lipoprotein dövr edir.Onlar tərkibində olan komponentlərin proporsiyalar ilə fərqlənir:

• Çox aşağı sıxlıqlı lipoproteinlər (ÇASL),
• Aşağı sıxlıqlı lipoproteinlər(ASL),
• Yuxarı sıxlıqlı lipoproteinlər (YSL).

YSL əsasən zülal hissəsindən ibarətdir,və tərkibində az miqdarda xolesterin var.YSL əsas funksiyası-xolesterin artıqlıqı qara ciyərə nəqliyatıdır.YSL tərkibinə ümumi xolesterolun 30% daxildir.Əgər adamda xolesterinin artmasının irsi səbəbləri var,və yaxud o həddən artıq yağlı qidalar qəbul edirsə,o zaman qanda xolesterin səviyyəsi artır.Və onun artıqlıqı YSL tərəfindən orqanizmdən nataman çıxarıla bilər.Nəticədə xolesterin damar divarlarında nişan şəklində topalaşa bilər,və qanın nəqliyyatına məhdudiyyat qoyula bilər.Həmçinin damar divarları sərtləşir(ateroskleroz),bu ürək-damar xəstəliklərin(miokardın infarktı,ürəyin işemik xəstəliyi),və insultun formallaşmasının riskini artırır.

YSL yüksək miqdarda olması,damarlarda nişan əmələ gəlməsinin riskini azaldır,çünki xolesterin artıqlıqını orqanizmdən xaric olmasına kömək edir.Ümumi xolesterolun və onun fraksiyaların normal səviyyədə olması fonunda,YSL  azalması aterosklerozun progressivləşməsinə gətirir.

YSL konsentrasiyasının kişilərdə <0.9 mmol/l,və qadınlarda <1.2 mmol/l olması,ürəyin işemik xəstəliyin və onun fəsadların inkişaf etməsinin riskin yüksək olması  kimi qiymətləndirirlər.YSL konsentrasiyası >1.56 mmol/l müdafiə(protektiv) funksiya daşıyır.Lipid mebadiləsinin korrekt qiymətləndirilməsi üçün kompleks göstəricilər müayinə olunmalıdır:ümümi xolesterol,triqleseridlər,YSL,ASL,ÇASL,aterogenlik əmsalı.Beləliklə YSL səviyyəsindən asıllı olaraq belə qiymətləndirilə bilər:

•  YSL <1.0 mmol/ l kiişilərdə,və <1.3 mmol/l qadınlarda – digər amillərdən asıllı olmayaraq aterosklerozun və ürək-damar xəstəliklərin inkişaf etməsinin yüksək riski.
•  YSL 1.0-1.3 mmol/l kişilərdə,və 1.3-1.5 mmol/l qadınlarda- aterosklerozun və ürək-damar xəstəliklərin inkişaf etməsinin orta risk
• YSL >1.55 mmol/l- aterosklerozun və ürək-damar xəstəliklərin inkişaf etməsinin riskin aşağı olması;bu zaman damarların divarları xolestorol artıqlıqının neqativ təsirindən müdafiə olunurlar.

Müalicə taktikasının seçimi üçün qanda həm ümümi xolesterol,həm YSL xolesterinin qiymətləndirilməsi vacibdir.Əgər xəstədə normal ümümi xolesterol fonunda,qanda YSL səviyyəsi <0.91mmol/l təşkil edirsə,o zaman ürəyin işemik xəstəliyin profilaktikası məqsədi ilə ən effektiv tədbirlər: fiziki hərəkətlər,siqaret çəkmənin dayandırılması,bədən kütləsinin azalması.Ümümi xolesterolun artması fonunda,YSL səviyyəsinin 0.91 mmol/l aşağı olması tibbi müdaxilə proqramları ümümi xolesterolun müxtəlif xüsusi dietalar vasitəsilə,və yaxud farmakoterapiya vasitəsi ilə azalmasına yönəldirilməlidir.

YSL səviyyəsinin hər 0.13 mmol/l(5 mq/dl) normada aşağı azalması,ürəyin işemik xəstəliyinin inkişaf etməsinin riskini 25% artırır.

YSL səviyyəsindən asıllı olan ürəyin işemik xəstəliyin inkişaf etməsinin riski

YSL xolesterin, zaman-zaman dəyişdirilə bilər, tək ölçməsi "adi" sayı heç də hər zaman əks etdirmir.Bu səbəbdən bəzən analizi 1-3 aydan sonra təkrar verməyə məsləhət görülür.Bəzən YSL xolesterinin səviyyəsi  qısa zaman ərzində aşağı və yaxud yuxarı ola bilər.Belə hallar bioloji variasiya adlanır,və orqanizmdə xolesterolun normal metabolizmini əks etdirir.