Autizm — inkişafın nevroloji pozuntusu olaraq, insanın sosial münasibətlər qurma, ünsiyyət etmə və davranış qaydalarını anlama bacarıqlarını təsir edir. Bu pozuntu "Autizm Spektr Pozuntusu" (ASP) adlanır, çünki simptomların növü və şiddəti insandan-insana fərqlənir. Autizm doğuşdan mövcud olur və həyat boyu davam edir.
Autizmi daha yaxşı başa düşmək üçün onun simptomlarını, səbəblərini və dəstək üsullarını sadə və aydın şəkildə izah edək.
Autizmin Əsas Xüsusiyyətləri
Autizm spektr pozuntusunun fərqli təzahür formaları var. Lakin ümumilikdə üç əsas sahəyə təsir edir:
1. Sosial Münasibətlər
- Digər insanlarla göz kontaktı qurmaqda çətinlik.
- Başqalarının emosiyalarını başa düşməkdə və onlara uyğun reaksiya verməkdə problemlər.
- Dostluq qurmaq və ya digər uşaqlarla oynamaq istəməmək.
Məsələn hər hansı bir uşaq oyuncağını paylaşmaq əvəzinə saatlarla tək bir oyuncağı ilə oynamağa üstünlük verə bilər.
2. Ünsiyyət Bacarıqları
- Gec danışmağa başlamaq və ya heç danışmamaq.
- Təkrar ifadələr və ya sözləri eyni şəkildə təkrarlamaq
- Bədən dili, jestlər və ya üz ifadələrindən istifadə etməmək.
Nümunə: Bəzi uşaqlar ehtiyaclarını izah etmək əvəzinə barmaqları ilə bir əşyanı göstərərək bunu bildirməyə çalışırlar.
3. Təkrarlanan Davranışlar və Maraqlar
- Eyni hərəkətləri dəfələrlə etmək (əl çırpmaq, dönmək).
- Həddindən artıq dar maraq sahələri (məsələn, yalnız avtomobillər və ya qatarlarla maraqlanmaq).
- Gündəlik qaydaların dəyişməsinə qarşı həssaslıq.
Nümunə: Bir uşaq hər gün eyni yolla məktəbə getməyi tələb edə bilər və bu dəyişərsə narahat ola bilər.
Autizmin Səbəbləri
Autizmin konkret səbəbi hələ tam müəyyən edilməsə də, bəzi amillərin rol oynadığı düşünülür:
- Genetik Faktorlar:
Autizm ailə üzvləri arasında daha çox rast gəlinir. Bu, genetik komponenten təsirini göstərir. - Beynin İnkişafı:
Bəzi tədqiqatlar autizmli insanların beyninin sinir əlaqələrinin fərqli işlədiyini göstərir. - Ətraf Mühit Amilləri:
Hamiləlik dövründə ananın sağlamlığı və bəzi faktorlar (məsələn, infeksiyalar, toksinlər) autism riskini artıra bilər.
Autizmin Müalicəsi Varmı?
Autizm müalicə edilə bilən bir vəziyyət deyil, lakin erkən diaqnoz və müdaxilələr simptomların idarə olunmasında və uşağın həyat keyfiyyətinin artırılmasında çox təsirlidir.
Müalicə və Dəstək Növləri:
- Davranış terapiyası: Sosial bacarıqların və ünsiyyətin inkişaf etdirilməsi üçün.
- Nitq terapiyası: Danışma bacarıqlarının yaxşılaşdırılması üçün.
- Fiziki terapiya: Hərəkət və koordinasiya problemlərinin həlli üçün.
- Erkən müdaxilə proqramları: Autizm əlamətləri olan uşaqlara erkən yaşda dəstək göstərərək onların potensialını artırır.
Nümunə: Təcrübəli mütəxəssislər tərəfindən edilən intensiv davranış terapiyası uşağın məktəb və sosial mühitə daha yaxşı inteqrasiya olunmasına kömək edir.
Autizmli Uşaqlara Necə Dəstək Ola Bilərik?
1. Onları Anlamağa Çalışın:
Hər bir uşaq özünəməxsusdur. Onların hisslərini və ehtiyaclarını anlamadan mühakimə etməkdən çəkinin.
2. Səbirli Olun:
Autizmli uşaqlar bəzi bacarıqları öyrənməkdə daha çox zamana ehtiyac duya bilərlər. Onlara dəstək olmaq üçün səbir göstərin.
3. Rutinlərə Hörmət Edin:
Onların gündəlik qaydalarını pozmamaq, stressi azaltmağa kömək edə bilər.
4. Təhsil və Sosial Dəstək:
Onların xüsusi təhsil proqramlarında iştirak etməsi və digər uşaqlarla oynamaq imkanı qazanması çox faydalıdır.
Autizmli Uşaqların Potensialı
Autizmli insanlar çox vaxt xüsusi bacarıqlara malik olurlar. Məsələn:
- Musiqidə, incəsənətdə və ya riyaziyyatda yüksək istedad.
- Təfərrüatlara diqqət yetirmək bacarığı.
Unutmayın ki, autizm fərqlilikdir və düzgün dəstək göstərildikdə bu fərqlilik gözəl nəticələr verə bilər.
Sağlam Ailə ilə Dəstək və Diaqnoz
Əgər uşağınızda autizm əlamətləri olduğunu düşünürsünüzsə, erkən diaqnoz çox vacibdir. Sağlam Ailə Tibb Mərkəzi olaraq, autizmli uşaqların diaqnozu və dəstəklənməsi üçün təcrübəli mütəxəssislərimizlə sizin yanınızdayıq.
Autizm fərqlilikdir, problem deyil. Hər uşaq öz dünyasında bir möcüzədir.