Herpes virus ailəsi dünyada geniş yayılmış və infeksiyalara səbəb olan virus qrupudur. Fərqli herpes virus növləri insanların çoxuna təsir edir və əksər hallarda ömür boyu bədəndə qalır. Bu yazıda herpes virus növləri, yaratdığı infeksiyalar və sağlamlığa təsirləri haqqında ətraflı məlumat veriləcək.
1. Sadə Herpes Virus Tip 1 (HSV-1)
HSV-1 adətən ağız ətrafında səpgilər şəklində özünü göstərir. Virus yaxın təmas yolu ilə keçir və əsasən uşaqlıq dövründə bədənə daxil olur. HSV-1 infeksiyası zamanı dodaq və ağız ətrafında qabarıqlar və yaralar yaranır. Bu simptomlar stress, xəstəlik və ya immun sistemin zəiflədiyi dövrlərdə yenidən aktivləşə bilər. HSV-1 adətən ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olmur, lakin göz, beyin və ya digər orqanlara yayıldıqda fəsadlara yol aça bilər.
- Keçmə Yolları: Öpüşmə, ortaq istifadə olunan əşyalar (stəkan, diş fırçası).
- Simptomlar: Ağız ətrafında qaşınma, yanma, qırmızı qabarıqlar və açıq yaralar.
- Müalicə: Antivirus preparatları infeksiyanı nəzarət altına almağa kömək edir, lakin virus tamamilə məhv edilmir.
2. Sadə Herpes Virus Tip 2 (HSV-2)
HSV-2 genital bölgədə infeksiyalara səbəb olan və cinsi yolla yayılan bir virusdur. HSV-2 infeksiyası cinsi təmasla keçir və genital bölgədə ağrılı yaralar yarada bilər. HSV-2, yoluxan şəxsdə ömür boyu bədəndə qalır və zaman-zaman yenidən aktivləşərək təkrarlanan infeksiyalara səbəb ola bilər.
- Keçmə Yolları: Cinsi təmas.
- Simptomlar: Genital bölgədə ağrı, qaşınma, qırmızı səpgilər və yaralar.
- Müalicə: Antivirus preparatları simptomları yüngülləşdirir və infeksiyanın yayılmasının qarşısını almağa kömək edir. Lakin virus tamamilə məhv edilmir.
3. Epstein-Barr Virus (EBV) - Herpes Tip 4
Epstein-Barr virusu, infeksion mononükleoz, yaxud “öpüş xəstəliyi” kimi tanınan xəstəliyə səbəb olur. EBV adətən tüpürcək vasitəsilə yayılır və öpüşmə, eyni qab və ya qidaların paylaşılması ilə asanlıqla keçə bilər. Yeniyetmələr və böyüklərdə yüksək temperatur, boğaz ağrısı, hədsiz yorğunluq və limfa düyünlərində şişkinlik kimi simptomlarla özünü büruzə verir.
EBV infeksiyası, əksər insanlar üçün ciddi risk yaratmasa da, bəzi insanlarda uzunmüddətli yorğunluq sindromuna və ya autoimmun xəstəliklərə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, bu virus bəzi xərçəng növləri (xüsusilə limfoma) ilə əlaqələndirilir.
- Keçmə Yolları: Tüpürcək (öpüşmə, ortaq istifadə olunan əşyalar).
- Simptomlar: Yüksək temperatur, boğaz ağrısı, limfa düyünlərində şişmə, qaraciyər və dalaqda böyümə.
- Müalicə: Xüsusi müalicəsi yoxdur; dəstəkləyici müalicə (ağrıkəsici, temperaturu aşağı salan) tətbiq edilir. Virus bədəndə passiv hala keçənə qədər immun sistemi dəstəklənir.
4. Sitomeqalovirus (CMV) - Herpes Tip 5
Sitomeqalovirus (CMV), herpes ailəsinin digər üzvüdür və adətən sağlam insanlarda əlamət vermir. Lakin immun sistemi zəif olan şəxslərdə (məsələn, orqan köçürülməsi edilmiş və ya HIV pozitiv xəstələrdə) ciddi infeksiyalara səbəb ola bilər. CMV həmçinin hamiləlik dövründə plasenta yolu ilə körpəyə keçə bilər və uşaqda eşitmə itkisi, görmə problemləri və ya inkişaf pozuntularına yol aça bilər.
- Keçmə Yolları: Tüpürcək, qan transfuziyası, orqan köçürülməsi, ana südü, cinsi təmas.
- Simptomlar: Sağlam insanlarda adətən əlamət vermir, lakin immun sistemi zəif olan şəxslərdə yüksək temperatur, qaraciyər və dalaqda böyümə, sarılıq.
- Müalicə: Antivirus preparatları immun sistemi zəif olan şəxslərdə infeksiyanın nəzarət altına alınmasına kömək edə bilər.
5. Herpes Virus Tip 6 (HHV-6)
HHV-6 virusu, uşaqlarda tez-tez görülən “roseola infantum” və ya “qızılgül xəstəliyi”nə səbəb olur. Bu xəstəlik ani başlayan yüksək temperatur və sonradan dəridə səpgilərlə özünü göstərir. HHV-6 virusu immun sistemi zəiflədikdə yenidən aktivləşə bilər və bəzən immun problemləri və yorğunluq kimi xroniki əlamətlərə səbəb ola bilər. Həmçinin bəzi nevroloji xəstəliklərlə (məsələn, multiple skleroz) əlaqəsi haqqında araşdırmalar davam edir.
- Keçmə Yolları: Tüpürcək vasitəsilə yayıla bilər.
- Simptomlar: Uşaqlarda ani yüksək temperatur, sonra dəridə səpgilər, bəzən yüngül yorğunluq əlamətləri.
- Müalicə: Simptomları yüngülləşdirməyə yönəlik müalicə (temperaturu aşağı salan) tətbiq edilir. Virus bədəndə passiv hala keçənə qədər immun sistemi dəstəklənir.
Herpes Virus Infeksiyalarının İdarə Olunması və Əhəmiyyəti
Herpes virusları ömür boyu bədəndə qalır və immun sistemin zəiflədiyi dövrlərdə yenidən aktivləşə bilər. Buna görə, sağlam həyat tərzi və immun sistemin gücləndirilməsi vacibdir.
PCR Testləri ilə Diaqnoz və İzləmə:
PCR testləri herpes viruslarının mövcudluğunu və aktiv olub-olmadığını yüksək həssaslıqla müəyyən edə bilir. Bu testlər xüsusilə hamilə qadınlar, immun sistemi zəif olan şəxslər və uzunmüddətli yorğunluq və ya autoimmun xəstəliklərdən şübhələnilən insanlar üçün əhəmiyyətlidir.
Herpes virus infeksiyalarının erkən diaqnozu, ciddi sağlamlıq problemlərinin qarşısını almaqda və infeksiyaların nəzarət altına alınmasında mühüm rol oynayır. Sağlam həyat tərzi vərdişləri virusun təsirlərini minimuma endirmək üçün vacib bir faktordur.