Trombositlər, qan laxtalanmasından cavabdeh olan qan hüceyrələridir. Damar divarı zədələnərsə, trombositlər zədələnmə yerinə gedir və qanamanı dayandırmaq üçün tıxac və ya laxta meydana gətirir. Trombosit sayı aşağı olarsa (trombositopeniya adlanan vəziyyət), nəzarətsiz və ya uzun müddət qanaxma riski artır. Qanda çox miqdarda trombosit olduqda (trombositoz), ciddi və həyati təhlükəsi ola biləcək anormal qan laxtalanması meydana gəlməsinə səbəb ola bilər.
Trombositlər, sümük iliyində meqakaryosit kimi tanınan hüceyrələrdən (qırmızı qan hüceyrələri və ağ qan hüceyrələrinə əlavə olaraq) üç növ qan hüceyrəsindən biridir.
Trombositlərin laxtalanma əmələ gətirməsinə adgeziya deyilir. Məsələn, təsadüfən barmağınızı kəsib qan damarını zədələsəniz, qan axmağa başlayacaq. Qanamanı dayandırmaq üçün, zədələnən damarın içərisindəki trombositlər zədələnmə yerinə yapışır və daha çox kömək üçün kimyəvi siqnallar göndərir.
Daha çox trombositin gəlməsi ilə orada laxta yaranır. Qan damarlarının divarında bir tıxac və ya laxta meydana gəldikdən sonra, laxtalanma faktorları işə düşür və daha sonra onu birləşdirmək üçün laxtaya fibrin (struktur zülal) əlavə edir. Kəsilmiş yerdə görə biləcəyiniz qabığa fibrin cavabdehdir.
Trombositlərin sayına, ölçüsünə və sağlamlığını dəyərləndirmək üçün Qanın kliniki analizi verilir.
Trombositlərə aid xüsusi laborator markerləri aşağıdakılardır:
Trombositlərin sayı (PLT)
Bu göstərici sahib olduğumuz trombositlərin sayıdır.
- Aşağı: mikrolitr başına 150.000 -dən az trombosit
- Normal: mikrolitr başına 150.000-450.000 trombosit
- Yüksək: mikrolitr başına 500.000 - 1.000.000 trombosit
Trombosit sayı, potensial qanaxma və laxtalanma problemini proqnozlaşdırmaq üçün əməliyyatdan əvvəl və sonrası üçün vacib bir rəqəmdir. Kimyəvi terapiya və radiasiya müalicəsi zamanı da əhəmiyyətli bir göstəricidir, çünki bu müalicələr sümük iliyində trombosit istehsalını maneə törədə bilər.
Orta korpuskulyar Həcmi (MPV)
Orta korpuskulyar həcmi (MPV) trombositlərin orta ölçüsüdür. Yeni trombositlər yaşlılara nisbətən daha böyükdür, buna görə də onların sayının artması onları sürətlə istehsal və ifraz etmək deməkdir, az sayı isə sümük iliyində istehsalın dəyişdiyini bildirir.
Trombositlər 8-10 gün arasında qanda yaşayırlar.
Trombosit anizositozu (PDW)
PDW, trombositləri təsir edən vəziyətləri göstərə bilən trombositlərin ölçüsündəki dəyişiklikdir.
Trombosit funksiyası testləri, həddindən artıq qanama əlamətləri və ya ehtimalı olduğu təqdirdə və trombosit əleyhinə dərmanları izləmək üçün də istifadə edilə bilər.
Trombosit (PLT) azlığı nədir?
Qan analizində 150.000 hüceyrə/ml -dən az olan trombosit dəyərinə qanda aşağı PLT deyilir. Bu vəziyyətin başqa bir adı trombositopeniyadır. Qandakı trombosit dəyərinin səbəbi bir çox sağlamlıq problemi ola bilər. Trombosit istehsalının azalması, trombosit parçalanmasının artması və qanın normaldan daha seyreltilməsi kimi hallarda, vahid qanda trombosit sayının azalacağı zamanı trombositopeniua meydana gələ bilər. Bəzi xəstəliklərə əlavə olaraq, bəzi dərmanlar, qidalanma və ya bəzi müalicələr trombosit sayını azalda bilər.
Aşağı trombositlərin səbəbləri trombosit azlığı nedir
Trombosit sayı az olan xəstələrdə bu vəziyyətə səbəb ola biləcək bir çox vəziyət var. Bunlardan bəziləri aşağıdakılardır:
- Müxtəlif kəskin və ya xroniki xəstəliklər
- Hamiləlik
- Qanköçürmə
- Sepsis (qana mikroorqanizmlərin daxil olması ilə qan zəhərlənməsi)
- İstifadə olunan bəzi dərmanların yan təsirləri
- Fol turşusu və ya B12 vitamini çatışmazlığından qaynaqlanan anemiya
- aplastik anemiya
- İmmunoloji və ya revmatoloji xəstəliklər
- Müxtəlif xərçəng növləri (xüsusilə hematoloji xərçənglər)
- Alkoqolun uzun müddətli və həddindən artıq istifadəsi
- Zəhərlənmə, zəhərli maddələrə və ya radiasiyaya məruz qalma
- Kimoterapiya və radioterapiya kimi xərçəng müalicələri
- Sümük iliyi ilə əlaqəli xəstəliklər
- viral infeksiyalar
Aşağı trombosit simptomları
Qanda PLT dəyərləri aşağı düşdükdə bu, insanda müxtəlif simptomlara səbəb ola bilər. Trombosit sayı nə qədər aşağı olarsa, simptomlar bir o qədər şiddətli olur. Trombositopeniyanın bəzi əlamətləri bunlardır:
- bədənin müxtəlif yerlərində bənövşəyi, qırmızı və ya qəhvəyi rəngli çürük və ya rəng dəyişikliyi
- Burundan və diş ətindən zamanla qanaxma
- yaraların sağalması gecikir
- Qan laxtalanmasının çətinliyi
- Dəridə qırmızı və ya bənövşəyi ləkələr (Petechiae)
- Sidikdə qan görmək
- Rektumdan qanaxma, tünd nəcis və ya qara nəcis (melena)
- Qanlı qusma (Hematemez)
- daxili qanaxma
Platelet (PLT) yüksəkliyi nədir?
Qanda PLT -nin yüksəlməsi, trombosit sayının 450.000 hüceyrə/ml -dən çox olduğu bir vəziyyətdir. Trombosit yüksəlməsi və ya trombositoz adlanan bu vəziyyətin inkişafında, trombositopeniyanın tam əksinə olaraq qanda laxtalanma meyli artır. Qan hüceyrələrinin istehsalının və miqdarının tənzimlənməsi və ya hormonal balansla əlaqəli mexanizmlərdə problemlər trombosit istehsalının artmasına səbəb ola bilər. Eyni şəkildə istifadə edilən bəzi dərmanlar və ya müxtəlif xəstəliklər, trombosit sayının artmasında təsirli ola bilər.
Trombosit yüksəkliyinin səbəbləri
Trombosit sayının artmasına və ya trombositoza səbəb ola biləcək müxtəlif səbəblər var. Bunlardan bəziləri aşağıdakılardır:
- Qanda maye miqdarının azalması (qanın kondensasiyası) səbəbindən trombosit nisbətinin artması
- Fizioloji olaraq həddindən artıq trombosit istehsalı
- Dəmir çatışmazlığı səbəbindən trombosit istehsalının artması
- Trombositlərin məhv edilməsində və ya dalağın splenektomiya əməliyyatı ilə çıxarılmasında iştirak edən dalağın funksiyasının itirilməsi
- Sümük iliyində şişlər
- Bağırsağın iltihabi xəstəlikləri
- revmatik xəstəliklər
- Müxtəlif növ xərçənglər
- Hemoliz (qırmızı qan hüceyrələrinin məhv edilməsi)
- Bəzi dərmanlar
Trombosit Yüksekliği Simptomları
Yüksək qan PLT dəyəri adətən insanlarda heç bir simptom yaratmır. Buna görə də, əksər hallarda təsadüfən qan sayımı nəticələrində müəyyən edilir. Ciddi trombositoz varsa, xəstə başgicəllənmə, baş ağrısı, sinə ağrısı, görmə pozğunluğu, əl və ayaqların şişməsi, uyuşma, dalağın şişməsi və qaşınma kimi müxtəlif simptomlarla qarşılaşa bilər. Trombosit sayının çox olması səbəbindən bədənin müxtəlif yerlərində laxtalanma problemləri meydana gələ bilər və simptomlar laxtalanmanın meydana gəldiyi bölgədə cəmləşir. Bu laxtalanma ürək və beyin damarlarında da meydana gələ biləcəyi üçün şiddətli trombositozda infarkt və insult kimi risklər olur. Bu səbəbdən əhəmiyyətli trombosit yüksəlmələrində müalicənin tətbiq edilməsi çox vacibdir.