Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu nədir?
Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu (IBS), həzm sistemində struktur dəyişikliyi olmadan, bağırsaq hərəkətlərində pozğunluqlara səbəb olan funksional bir pozğunluqdur. Bu sindrom, insanın bağırsaq fəaliyyətini tənzimləyən mexanizmlərin düzgün işləməməsi nəticəsində yaranır və adətən qəbizlik, ishal və ya hər ikisinin növbələşməsi ilə özünü göstərir. IBS diaqnozu qoyulan xəstələrdə bağırsaq fəaliyyətində qeyri-sabitlik müşahidə olunur, yəni normal həzm prosesi pozulur və fərqli simptomlar meydana çıxır.
IBS-in yaranma səbəbi tam olaraq bilinməsə də, sinir sistemi ilə bağırsaqlar arasındakı əlaqənin pozulması, stress, həssas bağırsaq funksiyası və bağırsaq mikroflorasının dəyişməsi əsas amillər kimi göstərilir. Bu xəstəlik xroniki xarakter daşıyır və simptomları müəyyən dövrlərdə şiddətlənə və ya zəifləyə bilər. Bəzi hallarda, IBS bağırsaq infeksiyalarından sonra (post-infeksion IBS) da meydana gələ bilir, çünki infeksiyalar bağırsaq mikroflorasına mənfi təsir göstərərək həzm sisteminin tarazlığını pozur.
Bu sindrom ciddi bir xəstəlik sayılmasa da, xəstələrin həyat keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər. Müalicə edilmədikdə, uzunmüddətli narahatlıq, yorğunluq və psixoloji problemlərə yol açır. IBS-in nəzarət altına alınması üçün onun səbəblərini və simptomlarını başa düşmək, həyat tərzini düzgün şəkildə tənzimləmək vacibdir.
Qıcıqlanmış bağırsaq sindromunun əlamətləri
Qıcıqlanmış bağırsaq sindromunun əlamətləri hər insanda fərqli ola və xəstəliyin gedişatına görə dəyişə bilər. IBS-in simptomları adətən bağırsaq hərəkətlərində pozğunluq, qarın ağrısı və həzm problemləri ilə xarakterizə olunur. Əgər aşağıdakı simptomlar mütəmadi olaraq müşahidə edilirsə, IBS-dən şübhələnmək olar:
- İshal və ya qəbizlik: IBS-in ən yayılmış əlamətlərindən biri davamlı ishal və ya qəbizlikdir. Bəzi xəstələrdə bu iki vəziyyət növbə ilə baş verə bilər, yəni bir müddət qəbizlik, daha sonra isə ishal müşahidə oluna bilir.
- Qarın ağrısı və sancılar: Qarın nahiyəsində xüsusilə yeməkdən sonra artan və defekasiya sonrası azalan ağrılar IBS-in əsas göstəricilərindən biridir. Bağırsaqların həddindən artıq həssas olması nəticəsində bağırsaq divarlarında spazmlar yaranır və bu da ağrılara səbəb olur.
- Meteorizm və köp: IBS zamanı bağırsaqlarda qaz yığılması və köp yaranır ki, bu da qarın nahiyəsində şişkinlik hissi yaradır. Xüsusilə qazlı içkilər, süd məhsulları və paxlalılar istehlak edildikdə simptomlar daha da şiddətlənə bilər.
- Nəcisin konsistensiyasında dəyişikliklər: IBS zamanı nəcis ya normadan daha sərt, düyünlü, ya da çox yumşaq və formasız ola bilər. Bəzi hallarda nəcisdə selik qarışıqları da müşahidə olunur.
- Tualetə getdikdən sonra belə rahatlaşmama hissi: IBS olan xəstələrdə bağırsaqlar tam boşalmadığı üçün tualetə getdikdən sonra belə "yarımçıq hiss" və ya "yalançı ehtiyac" kimi simptomlar müşahidə olunur.
- Yorğunluq və psixoloji təsirlər: IBS yalnız həzm sisteminə təsir etmir, eyni zamanda yorğunluq, stress, depressiya və narahatlıq hisslərini də artırır. Bağırsaq və beyin arasındakı əlaqə pozulduğu üçün insan özünü daim gərgin və enerjisiz hiss edə bilir.
- Bu simptomlardan ən azı ikisi il ərzində 2-3 ay ərzində davam edərsə, qıcıqlanmış bağırsaq sindromu ehtimalı yüksəkdir və mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır.
Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu ilə əlaqəli digər simptomlar
IBS zamanı xəstələrdə aşağıdakı problemlər də müşahidə oluna bilər:
- Miqren tipli baş ağrıları
- Yuxu pozğunluqları
- Depressiya və ya aqressiv davranış
- Xroniki çanaq ağrıları
Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu müalicəsi
Qıcıqlanmış bağırsaq sindromunun müalicəsi əsasən simptomları yüngülləşdirmək və xəstənin həyat keyfiyyətini artırmaq üzərində qurulur. IBS-in tam müalicəsi olmasa da, düzgün qidalanma, həyat tərzində dəyişikliklər və müvafiq müalicə üsulları ilə simptomları nəzarət altına almaq mümkündür.
Qidalanma rejiminin dəyişdirilməsi:
1. IBS-in simptomlarını azaldan əsas amillərdən biri düzgün qidalanmadır. Aşağıdakı qaydalara əməl edilməlidir:
- Şişkinliyə səbəb ola bilən qidalar (kələm, paxlalılar, qazlı içkilər) azaldılmalıdır.
- Lifi çox olan qidalar qəbizlik yaşayanlar üçün faydalı olsa da, həddindən artıq lif istehlakı köpü artıra bilər.
- Laktoza və qlüten həssaslığı olan şəxslər süd məhsulları və buğda tərkibli qidalardan uzaq durmalıdır.
- Bol su içmək bağırsaq fəaliyyətini tənzimləməyə kömək edir.
2. Bağırsaq mikroflorasının normallaşdırılması:
- Probiyotiklər (kefir, qatıq, turşu kələm) bağırsaq mikroflorasının balansını bərpa edərək IBS simptomlarını azalda bilir.
- Antibiotik istifadəsindən sonra bağırsaq bakteriyalarının normallaşması IBS əlamətlərinin azalmasına kömək edə bilər.
3. Dərman müalicəsi:
- Bağırsaq hərəkətlərini normallaşdıran preparatlar ishal və qəbizlik üçün istifadə edilir.
- Bağırsaq spazmını azaldan dərmanlar ağrıları yüngülləşdirmək üçün faydalıdır.
- Bəzi antidepresantlar və sakitləşdirici vasitələr bağırsaq sinirlərinin həssaslığını azalda bilir.
4. Stressin idarə edilməsi:
- Meditasiya, yoqa və nəfəs texnikaları IBS simptomlarını yüngülləşdirə bilir.
- Psixoloji dəstək və kognitiv terapiya stressin idarə olunmasına kömək edə bilər.
5. Fiziki aktivlik:
- Mütəmadi olaraq yüngül fiziki məşqlər bağırsaq hərəkətlərini tənzimləyə bilir.
- Gündəlik 30 dəqiqəlik yürüş və ya idman IBS simptomlarını azaltmağa kömək edə bilər.
Qıcıqlanmış bağırsaq sindromu ciddi bir xəstəlik olmasa da, insanın həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salır. Simptomları nəzarət altına almaq üçün düzgün qidalanmaq, fiziki aktivliyi artırmaq və stressi azaltmaq vacibdir. Əgər IBS simptomları uzun müddət davam edirsə, mütləq qastroenteroloqa müraciət edə bilərsiniz. Sizin üçün uyğun müalicə planı təyin edilməsi üçün Sağlam Ailə-yə müraciət edə bilərsiniz.