Bütün insan qanı gün ərzində yüz dəfə böyrəkdən keçir. Qanın maye hissəsi kiçik filtrlərdən (nefronlardan) keçirlər, bundan sonra mayenin çox hissəsi qana geri sorulur. Böyrəklər tərəfindən reabsorbsiya olunmayan maye tullantılar bədəndən sidiklə xaric olunur.
Kreatinin (yun. Kreas - "ət") kreatin fosfatın əzələ toxumasında parçalanma məhsuludur. Bədəndəki miqdarı kifayət qədər sabitdir və insanın əzələ kütləsindən asılıdır. Kimyəvi quruluşuna görə kreatinin dövri bir törəməsidir.
Kreatinin böyrəklər tərəfindən qandan süzülür və az miqdarda sidiklə xaric olur. Kreatinin borularda reabsorbsiyası minimaldır. Böyrəklərin süzmə qabiliyyəti kifayət deyilsə, qanda kreatinin səviyyəsi yüksəlir. Sidik və qanda kreatinin səviyyələrini bilməklə, glomerüler filtrasiya səviyyəsini əks etdirən kreatinin klirensini hesablamaq mümkündür. Kreatinin klirensi (İngilis klirensindən - "təmizlənmə", yəni kreatinin çıxarılması, atılması) - böyrəklərin bir dəqiqədə kreatinindən təmizləyə biləcəyi qan miqdarı deməkdir. Sağlam şəxslərdə dəqiqədə 125 ml-dir, yəni böyrəkləri hər dəqiqə kreatinindən 125 ml qan təmizləyir.
Glomerüler filtrasiya dərəcəsi bütün işləyən nefronlarda filtrasiya səviyyələrinin cəmidir. Bu göstərici böyrəklərdəki bu nefronların sayını təyin etməyə imkan verir. Böyrək funksiyasının vacib xüsusiyyəti olduğundan böyük klinik əhəmiyyətə malikdir.
Ağır böyrək disfunksiyası hallarında kreatinin klirensi artır, çünki kreatinin daha çox aktiv sekresiya ilə ifraz olunur.
Kreatinin klirensi iki yolla müəyyən edilə bilər: insan qanı və sutqalıq sidikdəki kreatinin miqdarını ölçməklə. Təcrübədə qan testi daha tez-tez istifadə olunur, çünki bu tədqiqat xəstə üçün daha əlverişlidir.
Kreatinin klirensinin sistematik olaraq təyin edilməsi həkimə xəstənin böyrək funksiyasındakı dəyişiklikləri zamanla izləməyə və əldə edilən məlumatlara əsasən dərman müalicəsini tənzimləməyə imkan verir.
- Analizdən 24 saat əvvəl sspirtli içki qəbul etməyin
- Müayinədən 12 saat əvvəl yemək yeməyin.
- Sidik yığılmadan əvvəl 48 saat ərzində diüretik qəbul etməyin (həkiminizlə məsləhətləşərək).
- Analizdən 24 saat əvvəl fiziki və emosional stresdən uzaq olun
- Müayinədən 30 dəqiqə əvvəl siqaret çəkməyin
- Böyrək funksiyasını qiymətləndirmək;
- Böyrək xəstəliklərinin gedişatının dinamikasını qiymətləndirmək;
- Nefrotoksik dərmanlar alan xəstələrdə böyrək funksiyasının qiymətləndirilməsi;
- Şiddətli dehidrasiyanı təyin etmək.
- Xəstə böyrək nahiyəsində ağrı, göz və ayaq biləyi ətrafında ödem, hipertoniya, sidik miqdarının az olması və ya sidik ifrazı problemləri, tünd sidik, sidikdə qan, Alport sindromu, amiloidoz, xroniki böyrək çatışmazlığı, Cushing sindromu, dermatomiyozit, şəkərli diabet , ürək qlikozidləri ilə zəhərlənmə, ümumi tonik-klonik tutmalar, Goodpasture sindromu, hemolitik üremik sindrom, hepatorenal sindrom, interstisial nefrit, lupus nefrit, bədxassəli arterial hipertenziya, membranoproliferativ glomerulonefrit.
Kreatinin klirensinin azalmasının səbəbləri:
- kəskin böyrək çatışmazlığı
- sidik kisəsi çıxışı səviyyəsində sidik axını bloku,
- konjestif ürək çatışmazlığı
- dehidrasiya,
- Xroniki böyrək çatışmazlığı,
- qlomerulonefrit,
- şok,
Kreatinin klirensinin artma səbəbləri:
- hamiləlik,
- şəkərli diabet, diabetik nefropatiyanın inkişafından əvvəl;
- qidalanmada çox miqdarda protein olması.