Triqliseridlər

16 Azn

Triqliseridlər- qliserol spirtin və ali yağ turşuların efiridir.Əsas funksiya-energetik substrat.Endogen triqleseridlərin sintezi qara ciyərdə,piy toxumasında keçir.Nazik bağırsaqın epitelisində triqleseridlərin həzm olunmuş qida məhsullardan-monoqleserid və yağ turşullarından resintezi baş verir.Nazik bağırsaqdan triqleseridlər xırdadispers damcı şəklində-xilomikron(lipidlərin nəqliyyat forması) limfa ilə nəqliyyat olunurlar.Triqleseridlər qanda endotelinin lipoproteidlipaza fermenti təsiri altında parçalanır və bunun nəticəsində əmələ gələn yağ turşuları piy toxumasının hüceyrələrinə daxil olurlar,və triqleseridlərin tərkibində deponlaşırlar.Piy toxumasından başqa əzələ və digər toxumalarda enerji substratı kimi istifadə olunurlar.Piy toxumasında triqleseridlər qlükaqon ilə aktivləşən lipaza təsiri altında hidrolizə uğrayırlar,nəticədə əmələ gələn yağ turşularə qana daxil olurlar və müxtəlif toxumalar tərəfindən energetik substrat kimi istifadə olunurlar.Qara ciyərdə sintez olunan triqleseridlər və remnant(qalıq) triqleseridlər qanda ÇASL(çox aşağı sıxlıqlı lipoproteidlərin) tərkibində nəqliyyat olunur.Qanda triqleseridlərin səviyyəsi gün ərzində,qidanın qəbulundan asıllı olaraq dəyişir:qidanın qəbulundan sonra 30-60 dəqiqə sonra artır.Tərkibində xilomikron olması səbəbindən plazma bulanıq olur(xilyoz),və başlanğıc səviyyəyə 12 saat ərzində qayıdır.Plazmanın +4-+8 dərəcədə, 12-18 saat sonra əmələ gələn qaymaqbənzər qatı-hiperlipidemiyaya üçün,xilomikron ilə izah olunan plazmanın bulanlıqı-yüksək konsentrasiyada ÇASL olması xasdır.

Triqleseridlər suda həll olunmadığı səbəbindən,onlar qanda zülal ilə bağlamada,kompleks şəklində nəqliyyat olunurlar.Bu kompleksin adı-lipoproteindir.Tərkibində komponentlərin proporsiyaları ilə fərqlənən bir neçə növ lipoprotein var:

Çox aşağı sıxlıqlı lipoproteinlər(ÇASL)
Aşağı sıxlıqlı lipoproteinlər(ASL)
Yüksək sıxlıqlı lipoproteinlər(YSL)

Orqanizmdə triqleseridlərin əksəriyyəti ÇASL ilə nəqliyyat olunurlar.Triqleseridlərin artması,ürək-damar xəstəliklərin inkişaf etmə riskini artırır.Buna şərait yaradan bir sıra amillər mövcuddur : hərəki fəallığının azalması, bədənin artıq kütləsi , siqaret çəkmək, spirtli içki,şəkərli diabet.Bundan başqa triqleseridlər mədə altı vəzinin kəskin iltihabı xəstəliyi olan-kəskin pankreatit əmələ gəlməsinin riskini artırırlar.

Müayinə üçün biomaterial:Venoz qan
Müayinəyə 12 saat qalmış qidanı qəbul etməmək,su içmək olar.
Fiziki və emosional gərginliyi müayinəyə 30 dəqiqə qalmış aradan götürmək.

Aterosklerozun inkişaf etmə riskinin qiymətləndirilməsi(xolesterol və onun fraksiyalar ilə birgə təyini)
Podaqra
Pankreatit
Miokardın infarktı
İrsi metabolik pozulmalar
Heyvan mənşəli yağları ilə az zəngin olan dietatın təyin etməsindən sonra,onun effektivliyinin qiymətləndirilməsi
Triqliseridlərin və xolesterolun səviyyəsinin aşağı salan dərman preparatların təsirinin qiymətləndirilməsi.
Lipidoqramma tərkibində xolesterol,YSL,ASL və aterogenlik əmsalının yoxlanılması(20 yaşdan yuxarı hər kəsə 5 ildə bir dəfə verilməyə tövsiyyə olunur)
Planlı,profilaktiv müayinələr zamanı
Şəkərli diabet zamanı
Əgər xəstədə bir və yaxud bir neçə aşağıda sadalanan risk faktorlar var:

Siqaretçəkmə
Yaş(kişilər üçün >45 yaş,qadınlar üçün>55 yaş
Arterial təzyiqin yüksələnməsi >140/90 mm/cs.
Xolesterolun artmasıvə yaxud ailə üzvlərində ürək-damar xəstəlikləri(yaxın qohumda kişi cinsli 55 yaşa kimi,qadın cinsli 65 yaşa kimi infarkt/insult),
ürəyin işemik xəstəliyi,ürək əzələsinin infarktı,insult
Şəkərli diabet
Bədən kütləsinin həddən artıq olması
Alkoqolun qəbulu
Heyvan mənşəli yağlar ilə zəngin qidanı qəbul etməsi
Aşağı fiziki aktivlik
Əgər uşağda ailə üzvlərində erkən yaşda xolesterolun artması və yaxud ürək xəstəlikləri müşahidə olunurdu,o zaman ilk dəfə analiz verilməsi 2-10 yaş arası verilməyə tövsiyyə olunur.

Hipertriqleseridemiya(triqleseridlərin artması)-irsi meyillik,və yaxud həddən artıq heyvan mənşəli yağların qəbulu nəticəsində yarana bilər.Böyüklərdə profilaktiv risk dərəcəsinə görə bir neçə qrupa bölünür:

Kafi:triqleseridlər < 1,7 mmol/l – Ürək-damar xəstəliklərinin yaranma riskini aşağı olmasını əks etdirir
Sərhəd:triqleseridlər mmol/l-
Yüksək:triqleseridlərin səviyyəsi – 2,3-5,6 mmol/l – Ürək-damar xəstəlikləri inkişaf ehtimalının böyük olduğunu göstərir
Çox yüksək : triqleseridlər > 5,6 ммоль/л –Ürəklə yüksək riskli problemlərdən başqa ,bu halda pankreatitin inkişafı təhlükəsi çox böyükdür,bu səbəbdən triqleseridlərin konsentrasiyanı azaldan preparatların, erkən təyin edilməsi tələb olunur (optimal olaraq 1.3 mmol/l və daha aşağı).

Müalicə təyin olunana qədər,triqleseridlərin artmasının digər səbəblərini inkar etmək lazımdır:

Alkoqolizm,
Nefrotik sindromuna gətirən böyrəklərin xroniki iltihabə xəstəliklər
Xroniki böyrək çatışmazlığı
Qalxanabənzər vəzinin funksiyasının azalması(hipotireoz)
Qeyri-kafi müalicə olunan şəkərli diabet
Pankreatit
Miokardın infarktı-belə hallarda qanda triqleseridlərin yüksək səviyyəsi bir neçə aya qədər qala bilər.
Podaqra

Nəticəyə təsir edə bilən amillər:

Triqleseridlərin yüksək səviyyəsi hətta qidanın qəbulundan sonra bir neçə saat sonra ola bilər(5-10dəfə). Müxtəlif vaxtlarda acqarına götürülmüş qan nümunələri göstəriciləri, eləcə də müxtəlif ola bilər.Bəzi adamlarda qanda triqleseridlərin səviyyəsi ay ərzində 40% dəyişə bilər.Belə hal bioloji variasiya adlanır,və orqanizmdə xolesterolun normal metabolizmini əks etdirir.Nəticədə tək müayinə,triqleseridlərin “adi” səviyyəsini həmişə əks etdirmir,və bəzi hallarda təkrar müayinə aparılması məsləhət görülür.

Triqleseridlərin səviyyəsini artırırlar:

Yağ turşuları ilə zəngin qida qəbulu
Alkoqolun qəbulu
Hamiləlik(analizi doğuşdan 6 həftə sonra verilməsi məsləhət görülür)
Oral kontraseptivlər,xolestiramin,furosemid,veroşpiron, kordaron,kortikosteroidlər.

Triqleseridlərin səviyyəsini azaldırlar:

İntensiv fiziki iş
Statinlər,metformin

Vacib qeydlər:

Triqleseridlərə görə müayinəsini,insanın nisbi sağlamlıq dövründə verilməsi məsləhət görülür. Kəskin xəstəliklərdən sonra:infarkt,cərrahi əməliyyatlar ən azı 6 həftə gözləmək lazımdır
İnandırıcı dəlillər ki, triqliseridlərin səviyyəsinin enməsi ürək-damar xəstəlikləri riskini azaldır,hələ ki yoxdur. Lakin ASL yuxarı,və yaxud YSL aşağı olan xəstələrdə,triqleseridlərin yüksək səviyyəsi ürəyin işemik xəstəliyinin inkişafı riskini artırır.
ABŞ-da lipidlərin konsentrasiyası mq/dl ölçülür,Avropada mmol/l
Kliniki praktikada triqleseridlərin ölçülməsi əsasən dislipoproteidemiyaların aşkar olunmasının və tipləşdirilməsinin məqsədi ilə istifadə olunur.

Yaş	Cins	Triqleseridlərin səviyyəsi,mmol/l
< 10 yaş	Kişi	0,34 - 1,13
< 10 yaş	Qadın	0,40 - 1,24
10 - 15 yaş	Kişi	0,36 - 1,41
10 - 15 yaş	Qadın	0,42 - 1,48
15 - 20 yaş	Kişi	0,42 - 1,67
15 - 20 yaş	Qadın	0,44 - 1,4
20 - 25 yaş	Kişi	0,50 - 2,27
20 - 25 yaş	Qadın	0,41 - 1,48
25 - 30 yaş	Kişi	0,52 - 2,81
25 - 30 yaş	Qadın	0,42 - 1,63
30 – 35 yaş	Kişi	0,56 - 3,01
30 – 35 yaş	Qadın	0,44 - 1,70
35 - 40 yaş	Kişi	0,61 - 3,62
35 - 40 yaş	Qadın	0,45 - 1,99
40 - 45 yaş	Kişi	0,62 - 3,61
40 - 45 yaş	Qadın	0,51 - 2,16
45 - 50 yaş	Kişi	0,65 - 3,70
45 - 50 yaş	Qadın	0,52 - 2,42
50 - 55 yaş	Kişi	0,65 - 3,61
50 - 55 yaş	Qadın	0,59 - 2,63
55 - 60 yaş	Kişi	0,65 - 3,23
55 - 60 yaş	Qadın	0,62 -2,96
60 - 65 yaş	Kişi	0,65 - 3,29
60 - 65 yaş	Qadın	0,63 - 2,70
65 - 70 yaş	Kişi	0,62 - 2,94
65 - 70 yaş	Qadın	0,68 - 2,71

Qanda triqleseridlərin dəyişməsi ilə əlaqə olan xəstəliklər və vəziyyətlər:

Triqleseridlərin artması

Triqleseridlərin azalması

I.İlkin hiperlipidiemiya:

1)Ailəvi hipertriqleseridemiya(fenotip IV)

2)Mürəkkəb ailəvi hiperlipidemiya(fenotip IIb)

3)Sadə hipertriqleseridemiya(fenotip IV)

4)Ailəvi disbetalipoproteinemiya(fenotip III)

5)Xilomikroemiya sindromu(fenotip I və V)

6)LXAT çatışmazlığı(lesitinxolesterinasiltransferaza)

7)Hiperlipoproteinemiya I tip(lipoproteinlipaza fermentin çatışmazlığı)

II.İkincili hiperlipidemiya:

1)Ürəyin işemik xəstəliyi,miokardın infarktı, ateroskleroz.

2)Hipertoniya xəstəliyi

3)Piyləmə

4)Viruslu hepatitlər,qara ciyər sirrozu(alkoqollu,biliar),öd yolların obturasiyası

5)Şəkərli diabet

6)Hipotireoz

7)Nefrotik sindrom,xroniki böyrək çatışmazlığı

8)Kəskin və xroniki pankreatit

9)Peroral kontraseptivlərin,beta blokatorların, tiazid diuretiklərin qəbulu

10)Hamiləlik

11)Qlikoqenozlar(I,III,VI tip)

12)Talassemiya(böyük)

13)Beyin damarların trombozu

14)Podaqra

15)Respirator-distress sindrom

16)Daun sindromu

17)Verner sindromu

18)Nevrotik anoreksiya

19)İdiopatik hiperkalsemiya

20)Kəskin növbələnən porfiriya

1)Hipolipoproteinemiya

2)Hipertireoz

3)Hiperparatireoz

4)Qida qəbulun çatışmazlığı

5)Malabsorbsiya sindromu

6)Bağırsaqın limfangiektaziyası

7)Ağ ciyərlərin xroniki obstruktiv xəstəlikləri

8)Xolestiramin,heparin,C vitamin,proqestinlərin qəbulu

9)Abetalipoproteinemiya

10)Baş beyin infarktı

11)Laktozuriya

120Qara ciyər parenximasının zədələnməsi(terminal mərhəlləsi).

Müayinələr