Tibbi məlumatlar
Autizm spektr pozuntusu (ASD) uşaqların sosial qarşılıqlı əlaqə, danışıq və davranış bacarıqlarında fərqliliklər yaradan neyroinkişaf pozğunluğudur. Bu vəziyyət uşağın həyatının erkən dövrlərində müşahidə edilə bilər və fərdlər boyu davam edə bilər. Autizm spektri geniş olduğu üçün hər bir autizmli uşaq fərqli səviyyədə simptomlar göstərir. Bəzi uşaqlar daha çox sosial çətinlik çəkərkən, digərlərində davranış və maraq sahələrində təkrarlanan nümunələr müşahidə olunur. Autizm uşağın gündəlik həyatına təsir etdiyi üçün erkən diaqnoz və müdaxilə çox önəmlidir.
Autizm səbəbləri hələ tam olaraq məlum olmasa da, tədqiqatlar göstərir ki, həm genetik, həm də ətraf mühit faktorları rol oynayır. Genetik meyllər autizmin əsas səbəblərindən biridir. Eyni ailədə bir uşaqda autizm müşahidə olunubsa, digər uşaqlarda da risk nisbətən yüksək olur. Bundan əlavə, bəzi prenatal və perinatal faktorlar, məsələn, ananın hamiləlik dövründə müəyyən infeksiyalar keçirməsi və ya bəzi dərmanların qəbulu autizm riskini artıra bilər. Lakin unutmaq olmaz ki, hər uşaqda bu faktorların təsiri fərqli olur və autizm yalnız bir səbəbdən yaranmır.
Araşdırmalar göstərir ki, autizm genetik meyllə əlaqəlidir. Xüsusilə birinci dərəcəli qohumlarda autizm halları daha çox rast gəlinir. Eyni yumurta əkizlərində autizm ehtimalı digər uşaqlara nisbətən xeyli yüksəkdir. Bu da göstərir ki, genetik faktorlar autizmin yaranmasında mühüm rol oynayır. Lakin yalnız genetik amillər autizmi izah etmir, bununla yanaşı ətraf mühit və prenatal faktorlar da riskləri artıran elementlərdəndir.
Autizmli uşaqların əksəriyyətində bəzi ümumi risk faktorları müşahidə olunur. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
Uşaqlarda autizm əlamətləri erkən yaşlarda aşkar edilə bilər. Bunlara sosial qarşılıqlı əlaqədə çətinlik, göz kontaktının azlığı, təkrarlanan hərəkətlər və dar maraq sahələri daxildir. Erkən diaqnoz və müvafiq müdaxilə uşağın inkişafına böyük təsir göstərə bilər və gündəlik həyat keyfiyyətini artırır.
Bəli, autizm genetik meyllə əlaqəlidir. Əgər ailədə autizm və ya digər neyroinkişaf pozuntuları mövcuddursa, uşaqlarda autizm riski nisbətən daha yüksək olur. Lakin genetik faktorlar tək başına autizmi yaratmır, ətraf mühit və prenatal faktorlar da rol oynaya bilər.
Autizmin tam qarşısını almaq mümkün deyil, çünki səbəbləri tam bilinmir. Lakin erkən diaqnoz və uşağın inkişafını dəstəkləyən müdaxilələr, simptomların yüngülləşdirilməsinə və gündəlik bacarıqların inkişafına kömək edə bilər.
Autizmli uşaqlar davranış terapiyası, dil və nitq terapiyası, sosial bacarıqların inkişafı üçün xüsusi məşğələlər və digər müalicə üsulları ilə inkişaf etdirilə bilər. Erkən müdaxilə onların sosial, kommunikasiya və öyrənmə bacarıqlarını artırır, gündəlik həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır.