Qanın 60% -i qan plazmasıdır. Qan plazması; Zülallar, duzlar və vitaminlərdən ibarət olan ağ- sarı rəngli bir mayedir.
Qan hüceyrələri qanın qalan 40% -ni təşkil edir. Qan hüceyrələri; eritrositlər (qırmızı qan hüceyrələri), ağ qan hüceyrələri (ağ qan hüceyrələri, leykositlər), trombositlər. Qan hüceyrələri qanda fərqli miqdarda olur, qanda ən çox rast gəlinən hüceyrələr eritrositlərdir, başqa sözlə RBC(qırmızı qan hüceyrələri). Bütün qan hüceyrələrinin təxminən 99% -ni təşkil etdikləri halda, leykositlər və trombositlər təxminən 1% -ni təşkil edir.
Bədəndə oksigen və ya karbon dioksidin daşınmasına cavabdeh olan qırmızı qan hüceyrələrinə eritrosit və ya RBC deyirik. Qanda ən çox olan hüceyrələr qırmızı qan hüceyrələridir. Hemoqlobin və dəmir eritrositlərin quruluş tərkibinə daxildir. Hemoqlobin, eritrositlərin quru çəkisinin təxminən 90% -ni təşkil edir və onun özünəməxsus forma almasına kömək edir. Tərkibindəki dəmir eritrositə qırmızı rəng verir.
Eritrositlər, endokrin vəzlər tərəfindən ifraz olunan eritropoetin hormonunun sümük iliyinin stimullaşdırılması yolu ilə istehsal olunur. Sümük iliyi tərəfindən hər saniyədə 1,5 milyon qırmızı qan hüceyrəsi istehsal olunur. Əvvəlcə nüvəli qırmızı qan hüceyrəsinin nüvəsi, bir həftəlik yetişginlik dövründən sonra yox olur və qazandığı elastiklik sayəsində dövranda daha aktiv rol oynaya bilir. Qırmızı qan hüceyrəsinin ömrü təxminən 90-120 gündür. Vaxtı gələndə dalaqda parçalanır və dəmir qırmızı qan hüceyrələrindən xaric olur. Bu dəmir qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalında istifadə olunur. Qalan hissə öd kisəsinə gedir. Kişilərdə eritrosit miqdarı 4,7-6,1 milyon arasında olduğu halda, qadınlarda eritrosit miqdarı 4,2-5,4 milyon arasındadır.
Eritrositlər toxumalar və ağ ciyərlər arasında oksigen-karbon dioksid dövranını təmin edir. İnsan nəfəs alarkən bədənə daxil olan oksigeni ağciyərlərə istiqamətləndirən eritrositlər daha sonra toxuma və orqanlara ötürülmə mexanizmində iştirak edirlər.
Hər hansı xəstəlik şikayəti ilə həkimə müraciət etdikdə, rutin müayinə qanın kliniki analizidir. Qan sayımında müntəzəm olaraq araşdırılan digər bir parametr, eritrosit dəyəridir. Eritrositlər kişilərdə və qadınlarda fərqli fərqli miqdardadır. Eyni zamanda, bütün yaş qruplarında (erkən, yeni doğulmuş [0-1 ay], körpə [2-24 ay], oyun [2-6 yaş], məktəbli [6-11 yaş], yeniyetmə [11-17 yaş] ] və böyüklər [18 və yuxarı]], fərqli dəyərlər olmasına baxmayaraq, laboratoriya normal dəyərlərində kiçik fərqlər ola bilər. Hamiləlik dövründə də qırmızı qan hüceyrələrinin sayı dəyişir.
Eritrosit göstəricilərinin normadan yüksək olması
Sağlamlıq üçün eritrosit dəyərinin norma hüdudlarında olması çox vacibdir. Qırmızı qan hüceyrələrinin oksigen-karbon dioksid dövranını yerinə yetirməməsi və toxumalara və orqanlara kifayət qədər oksigen çatdırmaması, sümük iliyinin kompensasiya üçün normadan artıq qırmızı qan hüceyrəsi istehsalına eritrosit yüksəkliyi deyilir. Eritrosit yüksəkliyində; oynaq və sinə ağrısı, bulanıq görmə, yüksək qan təzyiqi, ovucda yaranan həssaslıq, baş ağrısı, başgicəllənmə, yuxu pozğunluğu, qulaq çınlaması, qarın ağrısı, əzələ ağrısı, qaşınma kimi simptomlarla qarşılaşırıq.
Yüksək eritrosit dəyərinə səbəb olan amillər;
- ürək-damar problemləri (anadangəlmə ürək xəstəliyi),
- ağciyər xəstəlikləri (ağciyər fibrozu),
- böyrək pozğunluqları,
- sümük iliyi xəstəlikləri,
- dehidratasiya(susuzlaşma),
- yuxu apnesi,
- ağır idman hərəkətləri,
- hemoqlobinopatiya,
- siqaret çəkmə,
- yüksək təzyiqli yerlərdə olmaq,
- dəm qazından zəhərlənmə,
- bağırsaq tıxanıqlığı,
- kortizol tərkibli dərmanların istifadəsi,
- istifadə olunan bəzi dərmanların yan təsirləri,
- dopinq istifadəsi.
Eritrosit azlığı
Eritrosit azlığı dedikdə, birbaşa ağlımıza gələn xəstəlik anemiya ola bilər. Qan plazmasında kifayət qədər eritrosit və ya hemoglobin olmadığı zaman meydana gələn eritrosit azlığı, bir çox xəstəlik səbəbindən meydana gələ bilər.
Eritrosit azlığı xəstəlikdən asılı olaraq , eritrosit istehsalının zədələnməsi və ya eritrosit itkisinə səbəb olan vəziyyət səbəbindən meydana gəlir.
Orqanizmdəki toxuma və orqanların ehtiyaclarını qarşılayacaq qədər qırmızı qan hüceyrəsi istehsal edilməməsi, meydana gələn qanaxma səbəbiylə qan itkisi, eritrosit azlığının səbəbləri arasında qəbul edilir.
Eritrosit azlığı simptomlarına aşağıdakılar daxildir;
- Halsızlıq
- Tez yorulma
- Enerji itkisi
- Narahatlıq və əsəbilik
- Nəfəs darlığı
- Baş ağrısı və başgicəllənmə
- Şiddətli sinə ağrısı
- Ayaqlarda tromb problemi
- Yuxu problemi
- Solğun dəri
- Aritmiya
Eritrosit azlığına səbəb olan xəstəliklər;
Anemiya növləri (dəmir çatışmazlığı anemiyası, aplaziya, pansitopeniya, radioterapiya, kimyəvi terapiya), sümük iliyi çatışmazlığı, qan xərçəngi (leykemiya), tiroid xəstəlikləri, böyrək xəstəlikləri, epilepsiya tutmaları, daxili və xarici qanaxmalar, qidalanmanın pozulması, mineral və vitamin çatışmazlığı (dəmir, mis, fol turşusu, B6 və B12), hamiləlik, xərçəng dərmanlarının yan təsirləri, qan köçürülməsi, hemoliz, qan damarlarının zədələnməsi, çoxsaylı miyeloma.
Sidikdə eritrosit aşkarlanması
Sidikdə olan eritrosit, sidiyə qan qarışdığını göstərir. Sidikdəki qan tibbi olaraq hematuriya olaraq adlandırılır. Sidikdə eritrositləri görmək qorxulu səslənsə də, adətən həyat üçün təhlükəli deyil.
Sidikdəki qan o qədər kiçik ola bilər ki, yalnız mikroskopla diaqnoz qoyula bilər. Ancaq meydana gəldikdə, səbəbi araşdırmaq vacibdir, çünki bəzən bir sıra ciddi vəziyyətlərdə ortaya çıxa bilər. Sidikdə rəng dəyişməsi bəzi vitamin dərmanlarına və ya yerkökü və ya sitrus meyvələrinin qəbuluna görə də baş verə bilər. Ancaq sidikdə gözlə görünən qanama varsa, dərhal həkimə müraciət edilməli və qanaxmaya səbəb aşkar edildikdən sonra müalicə planı hazırlanmalıdır.
Normal bir insanın sidiyində 0-3 eritrosit olması normal haldır. Ancaq bunun üzərində görülürsə, səbəbini araşdırmaq faydalıdır.
Sidikdə eritrosit səbəbləri arasında;
- sidik yolu iltihabı
- sidik kisəsində və ya böyrəklərdə infeksiya
- böyrək daşları
- sidik kisəsi xərçəngi
- böyrək xərçəngi
- qlomerulonefrit
- böyrək zədələnməsi
- prostatın böyüməsi
- prostat xərçəngi
- sidik yollarında şiş
- bəzi ağrı kəsicilər
- xərçəng dərmanları
- Oraq hüceyrə anemiyası
- virus infeksiyaları
- həddindən artıq idman
Nəcisdə eritrosit aşkarlanması
Nəcisdə qan aşkarlanması normal deyil. Nəcisdə eritrositlər görünərsə, ilkin olaraq parazit və ya bakterial infeksiya olmasına və ya bağırsaq və mədə narahatlığından qanama düşünülə bilər. Bu vəziyyətdə həkimə müraciət etməyiniz çox vacibdir. Həkimin istəyindən asılı olaraq, nəcisin əkilməsi(bakterioloji müayinısi) kimi testlər tələb edə bilər. Bəzi hallarda kolonoskopiya və endoskopiya müayinələrinə də ehtiyac ola bilər.
Eritrosit azlığı üçün verilən analizlər və digər suallarınızla bağlı, eyni zamanda online qeydiyyatdan keçmək üçün (012) 910 nömrəli Çağrı Mərkəzi və ya (055) 4000 910 nömrəli Whatsapp nömrəmizlə əlaqə saxlaya bilərsiniz.
Onlayn qeydiyyat üçün http://www.saglamaile.azsaytımızın və rəsmi sosial media hesablarımızın ismarıc bölməsindən yazaraq onlayn qeydiyyatdan keçə bilərsiniz.