Helmintlər-qurdlar
Helmintlər, yəni el dilində desək qurdlar, insan və heyvan orqanizmində məskunlaşaraq qidalanan, çoxalan və orqanizmin normal fəaliyyətinə zərər vuran canlılardır. Gündəlik həyatımızda fərqində olmadan qarşılaşa biləcəyimiz bu mikroorqanizmlər əsasən bağırsaqlar, qaraciyər, ağciyərlər və nadir hallarda beyin kimi orqanlarda yerləşir.
Bu qurdlar qida maddələrini insan orqanizmindən soraraq, həm qidalanmanı pozur, həm də toksinlər ifraz etməklə xroniki yorğunluq, immun zəifliyi, dəri problemləri və həzm pozuntularına səbəb olur. Bu bölmədə helimtlər haqqında ətraflı məlumatlar ilə tanış olacaqsınız.
Askarida qurdu insan bağırsaqlarında yaşayan və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilən parazit qurddur. Bağırsaq parazitləri ən çox yayılmış sağlamlıq problemlərindən biridir. Çirklənmiş sudan, pis yuyulmuş tərəvəzlərdən, bişməmiş ətdən, kətandan və parazit yumurtalarının töküldüyü çamaşırlardan, torpaqdan, heyvanlardan və hətta havadan keçə bilər. Bağırsaq parazitlərinin törətdiyi infeksiyaların əksəriyyəti heç bir əlamət göstərmir və diaqnoz adətən nəcisin müayinəsi ilə qoyulur. Bağırsaq parazitlərinin simptomları bir çox amillərə görə dəyişir. Simptomlar parazitin növünə, yerləşdiyi orqana və parazitin miqdarına görə fərqlilik göstərə bilir. Lyamblya qurdu əlamətləri arasında qarın ağrısı, ishal və halsızlıq yer alır.
Yumru qurdlar adətən əlamətsiz olur. Lakin xüsusi ilə uşaqlarda olmaqla çox miqdarda orqanizmə daxil olduqda qan azlığına, qidalanmanın pozulmasına, fiziki və zehni inkişafın azalmasına səbəb ola bilər.
Qurd xəstəlikləri və qurdun Əlamətləri:
Qurdun əlamətləri arasında qarın şişməsi, ürəkbulanma və iştah pozulması var. Digər əlamətlər isə aşağıdakılardır:
- Gecə anus nahiyəsində qaşınma
- anemiya, çəki itkisi və yorğunluq
- qidalanmanın pozulması,
- qusma və ishal,
- mədə ağrısı,
- yatarkən ağızdan su axması
- səhər oyanarkən yastığın ağız suyu ilə islanmış olması
Qurdun əlamətləri adətən infeksiyanın inkişaf etmiş mərhələsində daha aydın görünür. Bunlar ümumi simpitomlardır lakin qurdun növündən asılı olaraq bu əlamətlərdə dəyişiklik ola bilər. Misal olaraq ən çox rast gəlinən qurdlardan biri olan ascariddə öskürək, nəfəs darlığı, qanlı bəlğəm, yüksək hərarət kimi əlamətlərə də rast gəlinir.
Böyüklərdə qurd xəstəliyinin əlamətləri halsızlıq, iştah azalması və çəki itkisi ilə müşahidə olunur. Lyamblya qurdu əlamətləri xüsusilə uşaqlarda daha güclü ola bilər. Uşaqlarda qurdun əlamətləri narahat yuxu, iştahın azalması və qarında ağrıdır.
Qurdların yoxlanılması adətən nəcisin kliniki analizi və ya nəcisdə qurd yumurtalarının təyini ilə aparılır. Burada ümumi olaraq qurd yumurtaları yoxlanılır. Qurdların yumurta qoyma vaxtları müxtəlif olduğundan analizin 2-3 gün ara ilə 3 dəfə verilməsi tövsiyyə olunur. Buna əlavə olaraq qurdların qanda əksicimlərinin təyini ilə də yoxlanılması mümkündür. Burada hər bir qurdun əkscisimləri ayrı ayrılıqda yoxlanılır. Belə ki Lamblianın İgG, İgM, İgA formaları, Ascarid, Trixinella, Toxokara, Opistorxis, Exinokokun qurdlarının isə İgG formalarının yoxlanılması klinikamızda aparılır. Ascarid və Lamblia qurdlarının yoxlanılmasında fərqli metodlardan da istifadə etmək mümkündür. Lamblia antigenlərinin nəcisdə təyini və Ascaridin PZR üsulu ilə nəcisdə və bəlğəmdə aşkarlanması mümkündür.
Ascarid
Soxulcanabənzər şəkildə olan askaridaların uzunluğu 15-20 sm-ə çatır. İnsan bağırsağında 1 ilə qədər yaşayır. Bunların törətdiyi xəstəlik zamanı-ümumi zəiflik, qarın nahiyəsində ağrı, yatanda ağızdan su axması və dişlərin bir- birinə sürtmə halları baş verir . Askarid yumurtaları natəmiz əllərlə,təmiz yuyulmamış meyvə -tərəvəzlərlə və su ilə keçə bilər.
Giardia lamblia.
İnsan orqanizmdə aylarla, hətta illərlə yaşayaraq onlara zərər verməkdə davam edirlər. Lyamblioz zamanı nəcis ifrazında pozğunluq, nəcisdə selik, köpük, iştahanın azalması, artmış yanğı hissiyyat, qarında köp və ağrı olur. Üz dərisində səpkilər yarana bilər. Lyamblioz-lyamblya tərəfindən yuyulmamış meyvə- tərəvəz,təmizlənməmiş sudan keçir.
Trixinella
Bu xırda qurdla yoluxma yaxşı bişirilməmiş və ya qızardılmamış ət məhsullarından istifadə nəticəsində baş verir. Trixinella insanın əzələlərində(xüsusən diafraqma ,qırtlaq,dil,göz,qabırğaarası əzələlərdə)yaşayır. Şikayət:əzələ ağrıları, qızdırma, mədə-bağırsaq pozğunluqları, üzdə(xüsusən göz qapağında )şişkin olması əlamətləri ilə müşayiət edilir. Orqanızmi zəhərləyərək nəticədə miokardit, ağ ciyərlərin, böyrəklərin iltihabı və s.kimi ağır patoloji hallara səbəb ola bilər.
Echinococcus granulosus.
Bu helmint insanın qaraciyəri və digər orqan toxumalarını zədələyir. Exinokokk diametri
bir neçə mm-dən 15-20 sm-dək çata bilər. Əksər hallarda qaraciyərdə, bir qədər az hallarda ağciyərdə məskən salaraq uzun illər ərzində tədricən böyüyür. İnsanın yoluxması əsasən bu parazitin yumurtaları olan itlərlə təmas nəticəsində baş verə bilər
Şikayətlər:qaraciyəri zədələdiyi halda-sağ qabırğa altında ağrılar, bəzən qızdırma, sarılıq, hətta assit(qarın boşluğunda mayenin yığılması)əmələ gəlir.
Ağ ciyərlərdə zədələnməsi nəticəsində-quru öskürək,tənginəfəslik,qanlı bəlğəm ifrazı baş verir.
Opisthorchiasis.
İlk öncə qaraciyər və öd yollarını zədələyir.İnsan orqanizmə tam bişməmiş balıqdan keçir.
Xroniki formada olur.
Şikayətlər.ürək bulantıları,yağlı qida qəbul edə bilməməsi,ağız boşluğunda acılıq.
Toxocariasis.
Əsasən itlərdən insana kecir, insandan insana keçmir. Gigiyena qaydalarına riayət etmədikdə də yoluxma baş verir. Əsasən ürək və mərkəzi sinir sistemində ciddi dəyişikliklərə gətirib çıxardır.
Diaqnostika: 95% İFA üsulu ilə təyin olunur Toksocara İgG (nəcisdə aşkarlanmıya bilər)
Enterebioza (bizquyruq) görə sıyrıntı.
Bizquyruqla yoluxmaya enterebioz deyilir. Onların bağırsaqlarda yaşama dövrü 28-56 gün təşkil edir.Enterebioz immun sistemini kəskin şəkildə zədələdiyi üçün təhlükəli hesab edilir. Bizquyruqlar bağırsağın(xüsusən anus ətrafında), cinsi orqanların, sidik kanalı dəliyinin iltihabını törədə bilirlər. Appendiks çıxıntısına daxil olmaqla appendisitə də səbəb ola bilərlər. Diaqnostika: Material gigiyenik prosedurlar aparılmadan perianal sahəyə şəffaf yapışqanlı lentin yapışdırılması yolu ilə toplanır. Prosedur səhər yuxudan oyandıqdan dərhal sonra aparılır.
Yapışqan lent qoparıldıqdan sonra əşya şüşəsinin üzərinə yapışdırılır və klinikaya çatdırılır.
Qurd xəstəliklərindən qorunmaq üçün ilk növbədə şəxsi gigiyena qaydalarına əməl etmək lazımdır. Ən güclü qurd dərmanı qurdların tamamilə bədəndən atılmasına kömək edir.
Qurd dərmanı
Qurd dərmanı, orqanizmdə parazit qurdların (helmintlərin) aradan qaldırılması üçün istifadə olunan antiparazitar preparatlara verilən ümumi addır. Bu dərmanlar müxtəlif növ qurd infeksiyalarına qarşı spesifik təsir göstərir və bağırsaqlarda, qaraciyərdə və ya digər orqanlarda yerləşmiş helmintləri neytrallaşdıraraq bədəndən xaric olunmasını təmin edir. Ən çox yayılmış qurd növləri: qurd yumurtaları, askaridlər, lentşəkilli qurdlar və qurdcığazlar üçün fərqli təsir mexanizminə malik preparatlar mövcuddur. Müalicə üçün istifadə edilən qurd dərmanı mütləq həkim tövsiyəsi ilə seçilməli, yaşa, çəkiyə və infeksiyanın növünə uyğun doza ilə qəbul olunmalıdır. Uşaqlarda və böyüklərdə qurd əlamətləri müşahidə olunursa (qarın ağrısı, arıqlama, iştahsızlıq, anal nahiyədə qaşınma və s.), vaxtında diaqnoz qoyulmalı və uyğun müalicə başlanmalıdır. Qeyd edək ki, həkim tövsiyəsi olmadan qurd dərmanı qəbul etmək olmaz.
Sarımsaqla qurd müalicəsi
Təbii üsullara üstünlük verənlər üçün sarımsaqla qurd müalicəsi uzun illərdir xalq təbabətində istifadə olunan məşhur vasitələrdən biridir. Sarımsaqda olan allisin adlı aktiv maddə parazitlərin həyat fəaliyyətini zəiflədir və onların bədəndən təmizlənməsinə kömək edir. Bu məqsədlə sarımsaq çiy halda yeməkdən əvvəl qəbul olunur və ya xüsusi sarımsaqlı məhlullar hazırlanaraq istifadə edilir. Sarımsaqla qurd müalicəsi, xüsusilə yüngül hallarda və ilkin mərhələdə faydalı olsa da, tam müalicə məqsədilə təkbaşına kifayət etmir. Təbii üsullar yalnız həkim nəzarəti altında və dərman müalicəsinə dəstək olaraq tətbiq edilməlidir.
