Qanın kliniki analizi (QKA) - qanın keyfiyyət və kəmiyyət xüsusiyyətlərini göstərən geniş müayinədir. Bir çox xəstəliklərin diaqnostikasında və müalicəyə nəzarət kimi istifadə olunur. Qanın kliniki analizi, leykositar formula ve EÇS-lə birlikdə tibbi praktikada ən çox istifadə olunan analizlərdən biridir.
Qanın kliniki analizinin göstəricilərin öyrənilməsi anemiya, polisetemiya, trombositopeniya, trombositoz və leykopeniya, leykositoz kimi vəziyyətləri qiymətləndirməyə imkan verir ki,bu vəziyyətlər həm hər hansı xəstəliyin simptomu,həm də müstəqil patologiya zamanı ola bilir.
Analiz zamanı aşağıdakı göstəricilər müəyyən olunur:
- (WBC)Leykositlər - orqanizmə yad olan agentlərə qarşı mübarizə aparırlar. Onların faqositoz, hüceyrə və humoral immunitet, antimikrob, antitoksik, antitel əmələgətirmə kimi vacib funksiyaları vardır.
- (Neut)Neytrofillərin %lə miqdarı - vəzifəsi bakterial infeksiyalardan orqanizmi qorumaqdır.
- (Lym)limfositlərin %lə miqdarı - əsas vəzifəsi yad antigenləri təyin etməsi və onlara qarşı adekvat immun cavabında iştirak etməsidir
- (Mon)Monositlərin %lə miqdarı – iltihab ocağında və destruksiya olmuş toxumalarda makrofaq funksiyasını həyata keçirirlər, iltihab sahəsini ölü hüceyrələrdən təmizləyirlər.
- (EO)eozinofillərin %lə miqdarı - antigen-antitel kompleksini faqositozunu aparırlar. Əsas vəzifələri parazitlər ilə mübarizə və allergik reaksiyaları nəzarətdə saxlamaqdır.
- (Baso) Bazofillərin %lə miqdarı -əsas vəzifəsi sürətli hiperhəssaslıq reaksiyalarında iştirak etməsidir. Bundan başqa iltihab və allergik reaksiyalarda, damar divarın keçiciyinin idarə olunmasında rol oynayırlar.
- (Neut)Neytrofillərin mütləq sayı - vəzifəsi bakterial infeksiyalardan orqanizmi qorumaqdır.
- (Lym)limfositlərin mütləq sayı - əsas vəzifəsi yad antigenləri təyin etməsi və onlara qarşı adekvat immun cavabında iştirak etməsidir
- (Mon) Monositlərin mütləq sayı
- (EO)eozinofillərin mütləq sayı- antigen-antitel kompleksini faqositozunu aparırlar. Əsas vəzifələri parazitlər ilə mübarizə və allergik reaksiyaları nəzarətdə saxlamaqdır.
- (Baso)Bazofillərin mütləq sayı - əsas vəzifəsi sürətli hiperhəssaslıq reaksiyalarında iştirak etməsidir. Bundan başqa iltihab və allergik reaksiyalarda, damar divarın keçiciyinin idarə olunmasında rol oynayırlar.
- (RBC) Eritrositlər - nüvəsiz qan hüceyrələrdir, tənəffüs piqmenti olan dəmir tərkibli zülal - hemoqlobin ilə zəngindirlər. Eritrositlərin əsas vəzifəsi - oksigen nəqliyyatıdır.
- (HGB)Hemoqlobin - qanın tənəffüs piqmentidir, eritrositlərdə yerləşir, oksigen və karbon turşusunun nəqliyyatında iştirak edir.
- (HCT)Hematokrit - qanda bütün formalı elementlərin qanın ümumi həcminə olan faiz nisbətidir.
- (MCV)eritrositlərin orta həcmi - eritrositlərin orta həcmini əks etdirir. Anemiyaların diaqnostikasında istifadə olunur.
- (MCH)eritrositdə hemoqlobinin orta miqdarı – eritrositlərin hemoqlobinlə doyma göstəricisini əks etdirir.
- (MCHC)eritrositdə hemoqlobinin orta konsentrasiyası - eritrositlərin hemoqlobinlə doyma göstəricisini əks etdirir.
- RDW – CV anizositoz – eritrositlərin həcminə görə heterogenliyini əks etdirir.
- RDW – SD anizositoz - eritrositlərin həcminə görə heterogenliyini əks etdirir.
- (PLT Platelets)Trombositlər - Trombositlər angiotrofik, adheziv-aqreqasiya funksiyaları yerinə yetirirlər, laxtalanma və fibrinoliz proseslərində iştirak edirlər, qan laxtasının retraksiya funksiyasını yerinə yetirirlər.
- (PDW)trombositlərin anizositozu – trombositlərin həcminə görə heterogenliyini əks etdirir.
- (MPV)trombositlərin orta korpuskulyar həcmi - müayinə olunan trombositlərin orta həcmini göstərir.Trombositlərin funksional aktivliyi, hüceyrələrin adheziyaya meyilliyi trombositlərin həcmə görə dəyişilməsi arasında bağlılıq müşahidə olunur.
- (P-LCR)trombosit nisbəti: böyük hüceyrələr – normal ölçülü trombositlərə nisbətən böyük trombositlərin faizlə miqdarını əks etdirir.
- (PCT)trombokrit – trombositlərin tam qanın həcminə olan nisbətidir.
- (EÇS)Eritrositlərin çökmə sürəti - plazmanın zülal tərkibinin dəyişilməsini əks etdirən qeyri-spesifik göstəricidir. Əksəriyyətda iltihab vəziyyətlərdə və onların müalicəsinin monitoringi zamanı istifadə olunur. Plazmada kəskin faza zülalların (fibrinogen, C-reaktiv zülal, alfa- və qamma-qlobulinlər, paraproteinlər) artması nəticəsində EÇS də artır.
Analizin şərhi zamanı aşağıda sadalanan xüsusiyyətlərə fikir vermək lazımdır:
5% sağlam insanlarda analiz göstəriciləri referens normalarından kənara çıxır. Digər tərəfdən pasientdə qan analizin mühüm dəyişikliklər ola bilər,ancaq bu dəyişiklikləri qəbul olunan normalardan kənara çıxmır. Bu səbəbdən testin nəticələri hər pasient üçün fərdi olaraq izah olunmalıdır. Qan analizinin göstəriciləri cinsdən, yaşdan, irqdən və s. kimi göstəricilərdən asılıdır.
Saglamaile.az-a müraciət edərək laboratoriyamızda analiz verib düzgün nəticələr əldə edə bilərsiniz.
- Analizdən 24 saat əvvəl alkoqol qəbul etməmək
- Analizə 2 saat qalmış qida qəbul etməmək (təmiz, qazsız su içmək olar). Körpə uşaqlarda növbəti qidanın verilməsindən öncə analiz vermək lazımdır.
- Analiz verməzdən 30 dəqiqə qabaq fiziki və emosional gərginliyi aradan götürmək
- Terapevtik və cərrahiyyə stasionarlara hospitalizasiya zamanı mütləq müayinə
- Anemiyaların diaqnostikasında
- İltihabi və infeksion xəstəliklərin diaqnostikası zamanı
- Qan xəstəlikləri zamanı
- Olunan müalicənin monitorinqi və müxtəlif xəstəliklərin gedişatinı öyrənilməsi məqsədi ilə
Hemoqlobin konsentrasiyasının dəyişilməsi ilə müşayiət olunan xəstəliklər və vəziyyətlər aşağıdakılardır:
Hemoqlobin konsentrasiyasının artması
| Hemoqlobin konsentrasiyasının azalması |
Birincili və ikincili eritrositozlar (tənəffüs və ürək-damar sisteminin xəstəliklərində, böyrəklərin polikistozu zamanı)
Eritremiya Dehidratasiya(diareya,qusma,həddindən tərlənmə, diabet, yanıqlarda, peritonitlərdə
Haddindənən artıq fiziki gərginlik və həyəcan
Uzun müddət hündür yüksəkliklərdə olması
Siqaret çəkmə(funksional cəhətdən qeyri aktiv HbCO əmələ gəlməsi)
| Bütün növ anemiyalar ilə bağlı: Qan itkiləri
Qan əmələgəlmə funksiyasının pozulması
Qanın parçalanmasının artması
Hiperhidrotasiya
|
Hematokrit səviyyəsi yuxarıdır | Hematokrit səviyyəsi aşağıdır |
Eritrositozlar: -Birincili(eritremiya) -Müxtəlif genezi olan hipoksiyalar -Eritropoetinin həddindən artıq ifrazatı ilə müşayiət olunan böyrək törəmələri. -Böyrəklərin polikistozu və hidronefrozu zamanı -Dövrə edən plazma həcminin azalması (yanıqlarda,peritonitlərdə və s.) -Dehidratasiyalarda
| Anemiyalar: Dövrədə olan qanın həcmi artması -Hamiləlik zamanı(ikinci üçayliq) -Hiperproteinemiyalar -Hiperhidratasiya -Hematokritin dəyişilməsi ilə müşayiət olunan xəstəliklər və vəziyyətlər
|
Aşağıdakı vəziyyətlərdə eritrositlərin miqdarı yüksək olur:
Əsas patogenetik qruppalar | Kliniki formaları |
Mütləq eritrositozlar: birincili
ikincili(simptomatik) -hipoksiya ilə əlaqəli
-eritropoetinin həddindən artıq ifrazatı ilə əlaqəli
----Orqanizmdə həddindən artıq adrenokortikosteroidlərin və androgenlərin əmələ gəlməsindən
Nisbi eritrositozlar
Qanın qatılaşmasından və plasentar transfuziya nəticəsi olaraq qarışıq eritrositoz
| Eritremiya Ağ ciyər xəstəlikləri,ürək qüsurları,anomal hemoqlobinlərin əmələ gəlməsi,yüksək fiziki gərginlik, uzun müddət hündür yüksəkliklərdə olması,piylənmə
Böyrəklərin parenximasının kanseri,böyrəklərin hidronefrozu və polikistozu,qara ciyər parenximasının kanseri,xoş xassələ ailəvi eritrositoz
Kuşinq sindromu,feoxromasitoma, Hiperaldosteronizm
Dehidrotasiyalarda,emosional gərginlik,alkoqolun qəbulu,hipertenziya
Yenidoğulmuşların fizioloji eritrositozlar. |
Eritrositlərin miqdarının aşağı olması – müxtəlif növ anemiyalar zamanı, hiperhidrotasiya zamanı müşahidə olunur.
İlk növbədə MCV anemiyaların tipinin müəyyən edilməsində istifadə olunur:
MCV yuxarı olması: | MCV aşağı olması |
-B12 vitamin defisitli və fol turşusu defisitli anemiyalarda -Aplastik anemiyalarda -Qara ciyər xəstəlikləri -Hipotireoz -Autoimmun anemiyalar -Siqaret çəkmə və alkoqolun qəbulu.
| -Dəmir defisitli anemiya -Xroniki xəstəliklər zamanə anemiyalar -Talassemiya -Hemoqlobinopatiyalar zamanı bəzi anemiyalar
|
MCH yuxarı olması (hiperxromiya) – meqaloblast (B12 və fol turşusu) anemiyalarda, xroniki hemolitik anemiyalarda, kəskin qan itkilərdən sonra hipoplastik anemiyada, hipotireozda, qara ciyər xəstəliklərində, bəd xassəli törəmələrdə metastazların olması zamanı, sitostatiklərin və kontraseptivlərin qəbulundan sonra, qıcolma əleyhinə preparatlardan sonar və s. hallar zamanı müşahidə olunur.
MCH aşağı olması (hipoxromiya) - mikrositar anemiyalar, o cümlədən dəmir defisitli, xroniki xəstəliklər zamanı anemiya, talassemiya bəzi hemoqlopinpatiyalarda, qurğuşunla
MCHC dəyişilməsi müşayiət olunan xəstəliklər və vəziyyətlər:
Yüksəlməsi | MCHC aşağı olması <31g/dl |
Hiperxrom anemiyalar -Sferositoz,ovalositoz
-Su-duz mübadiləsinin hiperosmolyar pozulmaları. | Hipoxrom anemiyalar -Dəmir defisitli -Sideroblast -Talassemiyala Su-duz mübadiləsinin hipoosmolyar pozulmaları |
Göstəricilər | MCV normadan aşağı (mikrositar) | MCV normada (normositar) | MCV normadan yuxarı (makrositar) |
RDW normada (homogen)
RDW normadan yuxarı (heterogen) | b-Talassemiya
Xroniki xəstəliklər
Dəmir defisiti | -Xroniki xəstəliklər -Kəskin qan itkisi -Hemolitik anemiya(krizdən kənar -Dəmir və vitamin çatışmamazlığı -Hemoqlobinpatiyalar -Miyelodisplastik sindromu -Miyelofibroz | Qara ciyər xəstəlikləri -Aplastik anemiyalar -B 12- və fol turşusu çatışmamazlığı -Hemolitik kriz -Eritrositlərin agglutinasiyası -Leykositoz>50.0*10^9/l |
Retilulositlərin artması | Retikulositlərin azalması |
Qan axma və ya eritrositlərin parçalanması (3-6 dəfə yüksəlir) Hemolitik anemiyalar (300%-a qədər) B12 vitaminin çatışmamazlığının müalicəsi (müalicənin 5-8-ci günə olan retilositar kriz (200%-ə qədər yüksələ bilər. Dəmir tərkibli preparatları ilə dəmirdefisitli anemiyanın effektiv müalicəsi(8-12-ci gün) Talassemiya Malyariya Digər hematoloji xəstəliklər(polisetemiya,sümük iliyinə olan kanser metastazları) Kəskin oksigen çatışmamazlığı.
| Aplastik anemiya Hipoplastik anemiya Müalicə olunmamış B12 defisitli anemiya. Qan yaranma orqanların autoimmun xəstəlikləri. Alkoqolizm Kanserin sümüyə olan metastazları Miksedema Böyrək xəstəlikləri
|
Trombositlərin konsentrasiyası yuxarı olması:
| Trombositlərin konsentrasiyası aşağı olması:
|
-fiziki gərginlik -kəskin və xroniki iltihab xəstəlikləri -hemolitik anemiyalar -kəskin və xroniki qan itkisi nəticəsi kimi olan anemiyalar -cərrahi əməliyyatlardan sonrası vəziyyətlər -splenektomiyadan sonrakı vəziyyət -onkoloji xəstəliklər,o cümlədən hemoblastozlar
| -hamiləlik -B12 vitamin və fol turşusu çatışmamazlığı -aplastik anemiyalar -virus və bakterial infeksiyalar -trombositlərin əmələ gəlmə funksiyasını əks təsir göstərən dərman preparatları -irsi trombositopeniyalar -splenomeqaliya -autoimmun xəstəliklər -keçirdiyi iri hemotransfuziyalardan sonrakı vəziyyət.
|
MPV göstəricinin dəyişilməsi ilə müşayiət edilən xəstəliklər
MPV artıb | MPV azalıb |
İdiopatik trombositopenik purpur Bernar-Sulye makrositar trombositodistrofiya Mey-Haqlin anomaliyası Posthemorragik anemiyalar | Viskott-Oldriç sindromu |
Leykositlərin miqdarı dəyişilməsi ila olan xəstəliklər və vəziyyətlər.
Leykositoz (leykositlərin artması) | Leykopeniya (leykositlərin artması) |
Yoluxucu xəstəliklər (bakteriya, göbələk, virus və s.)
İltihab vəziyyətlər
Bədxassəli törəmələr
Travmalar
Leykozlar
Uremiya
Adrenalin və steroid hormonların təsiri | *Sümük iliyinin aplaziya və hipoplaziyası *Sümük iliyinin kimyəvi prepararlarnan və dərmanlarnan zədələnməsi *Hipersplenizm(birincili və ikincili) *Kəskin leykozlar *Miyelofibroz *Miyelodisplastik sindromlar *Plazmositoma *Yenitörəmələrin sümük iliyinə olan metastazları *Addison-Birmer xəstəliyi *Sepsis *Tif və paratif *Anafilaktik şok *Kollagenozlar *Dərman preparatların istifadəsi nəticəsində (sulfanilamid antibiotiklər, qeyri steroid iltihab əleyhinə preparatlar, tireostatiklər, epilepsiya əleyhinə preparatlar, qıcolma əleyhinə preparatlar) |
Neytrofillərin dəyişilməsi ilə olan xəstəliklər və vəziyyətlər
Neytrofilyoz | Neytropeniya |
Kəskin bakterial infeksiyalar: -lokal(absess,osteomiyelit,kəskin appendisit,kəskin otit,pnevmoniya,kəskin piyelonefrit, salpingit,meningit(irinli və vərəmli),tonzillit,kəskin xolesistit,tromboflebit və s.) -yayılmış(sepsis,peritonit,plevral empiyema,skarlatina,vəba və s.) Toxumaların iltihabı və nekrozu -miokardın infarktı,iri yanıqlar,qanqrena,tez böyüyən bədxassəli yenitörəmə(dağılmasında), düyünlü periarteriit,kəskin revmatizm. Ekzogen intoksikasiyalar -qurguşun,ilən zəhəri,vaksinalar(özgə zülal),bakterial Endogen intoksikasiyalar -uremiya,diabetik asidoz,podaqra,eklampsiya,Kuşinq sindromu Dərman təsiri -kortikosteroidlər,heparin,asetilxolin) Miyeloproliferativ xəstəliklər(xroniki miyeloleykoz,eritremiya) Kəskin hemorragiyalar Keçirilən operativ müdaxilələrdən sonra Digər(stress,fiziki gərginlik) | Bakterial infeksiyalar (tif,paratif,tulyaremiya,bruselyoz,kəskin bakterial endokardit,miliar vərəm) Virus infeksiyaları(infeksion hepatit,qripp,qızılca,məxmərək) Miyelotoksik təsiri və granulositlərin supresiyası: -ionlaşmış şualanma -kimyəvi aqentlər(benzol,anilin və s.) -sitostatiklər və immundepressantlar -B12 vitamin və fol turşusunun çatışmamazlığı -kəskin leykoz,aplastik anemiya İmmun aqranulositoz: -hapten(dərman preparatlarına hiperhəssaslıq) -autoimmun(qurd eşənəyi,revmatoid artrit,xroniki limfoleykoz) -izoimmun(yenidoğulmuşlarda,posttransfuzion) Toxumalarda yenidən bölmə və sekvestrasiyası: -anafilaktik şok -müxtəliv mənşəli splenomeqaliya İrsi formalar(siklik neytropeniya,ailəvə hoş xassəli xroniki neytropeniya,Kostmann neytropeniyası. Yaşlı və zəif insanlarda uzun müddətli infeksiyalardan sonra. Dərman prepatları: -Antibiotiklər,virus əleyhinə preparatlar,psixotrop, antihistamin,qıcolma əleyhinə preparatlar,qeyri steroid iltihab əleyhinə preparatlar. -Anemiyalar -Tireotoksikoz |
Eozinofiliya- qanda eozinofillərin artmasıdır. Ən çox eozinofiliya ilə parazitar xəstəliklər və atopik allergiyalar müşahidə olunur. Qurd invaziyası uzunmüddətli eozinofiliyanın səbəbi ola bilər.
Əsas səbəblər | Kliniki formalar |
Allergik xəstəliklər
Parazit invaziyası
Yörəmələr
İmmunçatışmazlıqlar Birləşdiricitoxumaların xəstəlikləri
Bəzi yoluxucu xəstəliklərin kəskin fazalarında
Ağ ciyər xəstəlikləri | Bronxial astma, dəhliz qızdırma, allergik dermatit, dərman allergiyası Askaridoz,toksokaroz,trixinellyoz,exinokokkoz, şistosomoz,filyarioz,strongiloidoz,opistorxoz,ankilostomidoz,lyamblioz Hemoblastozlar(kəskin leykozlar,xroniki miyeloleykozlar,eritremiyalar, limfomalar,limfogranulematoz),digər şişlər (xüsusilə metastaz və nekroz ilə) Viskott-Oldriç sindromu Düyünlü periarteriit,revmatoid artrit
Su çiçəyi,vərəm,mononukleoz,qonoreya
Sarkoidoz,ağ ciyərin eozinofil pnevmaniyası, Lanqerhans hüceyrələrdən olan histiositoz,eozinofil plevrit,eozinofilli infiltrat(Lefler xəstəliyi)
|
Eozinopeniya - qanda eozinofillərin miqdarı azalması. Əməliyyat sonrası eozinofillərin miqdarı azalması xəstənin ağır vəziyyətdə olmasından xəbər verir. Eozinopeniya ağır irinli infeksiyalar, şok vəziyyətləri və ağır metallarna olan zəhərlənmələr üçün xasdır.
Bazofiliya - qanda bazofillərin artması. Bazofiliya aşağıdakı xəstəliklərdə və vəziyyətlərdə ola bilər:
Qidaya, dərmanlara, orqanizmə yad olan zülalların daxil olmasına qarşı allergik reaksiyalarda, xroniki miyeloleykoz, miyelofibroz, eritremiya, limfoqranulematoz, xroniki xoralı kolit, qalxanvari vəzinin hipofunksiyası, estrogen ilə müalicə və s. Həmçinin bazofiliya miksedema, ovulyasiya, hamiləlik vaxtında da dəmir çatışmamazlığı ilə, mənşəyi tapılmayan anemiyalarda, həqiqi polisetemiyalarda, bəzi hemolitik anemiyalarda, splenektomiyadan sonra qeyd oluna bilər.
Limfositlərin dəyişilməsi ilə gedən xəstəliklər və vəziyyətlər
Limfositoz – limfositlərin miqdarının artmasıdır.
Limfopeniya – limfositlərin miqdarının azalmasıdır.
Mütləq limfositoz | Mütləq limfopeniya |
Virus infeksiyası Kəskin yoluxucu limfositoz Göy öskürək İnfeksion mononukleoz Kəskin viruslu hepatitlərdə Sitomeqalovirus infeksiyası Limfatik sistemin xəstəlikləri: Xroniki limfoleykoz Valdenstrem makroqlobulinemiyası Ağır zəncirlərin xəstəliyi Bəzi dərman preparatların təsiri:levodopa,fenitoin,valproik turşusu,narkotik analqetiklər. Tetraxloretan,qurğuşun,arsen,karbon disulfid ilə ağır zəhərlənmələr. | Pansitopeniya Kortikosteroidlərin,sitostatiklərin qəbulu Ağır virus xəstəlikləri Bədxassəli yenitörəmələr İkincili immun çatışmamazlıqları Böyrək çatışmamazlıqı Qan dövranın çatışmamazlıqı Aplastik anemiyalar Limfanı bağırsaqdan itirilməsi Sistemli qurd eşənəyi Rentgen şualanma Onkoloji xəstəliklərin terminal fazası Miliar vərəmi Limfoqranulematoz |
Monositoz mümkün olan xəstəliklər və vəziyyətlər:
Əsas səbəblər | Kliniki formalar |
İnfeksiyalar
Qranulematozlar Qan xəstəlikləri
Kollaqenozlar | Septik endokardit, kəskin infeksiyalardan sonra sağalması, viruslu (infeksion mononukleoz), göbələkli, rikketsioz və protozoy infeksiyalar (malyariya, leyşmanioz, kala-azar) Vərəm, sifilis, bruselyoz, sarkoidoz, xoralı kolit, enterit Kəskin monoblast və miyelomonoblat leykoz, xroniki monositar, miyelomonositar və miyeloleykoz, limfoqranulematoz
Sistemli qurd eşənəyi,revmatoid artrit,düyünlü periarteriit. |
EÇS artıb | EÇS ləngiyir |
Hamiləlik,doğuşdan sonrakı dövr,menstruasiyalar Müxtəlif etiologiyası olan iltihabi xəstəliklər Paraproteinemiyalar(çoxsaylı miyelomalar,Valdenstrem xəstəliyi) Yenitörəmələr xəstəlikləri(karsinoma,sarkoma,kəskin leykoz,limfoqranulematoz,limfoma) Birləşdirici toxumaların xəstəlikləri Qlomerulonefrit,böyrəklərin amiloidozu,uremiya Ağır infeksiyalar Miokardın infarktı Hipoproteinemiyalar Anemiyalar Hipo- və hipertireoz Daxili qanaxmalar Hiperfibrinogenemiya Hiperxolesterinemiya Hemorragik vaskulit Revmatoid artrit Dərmanların təsiri:morfin,dekstran,metildofa,A vitamini. | Eritremiya və reaktiv eritrositozlar Qan dövranın aşkar çatışmamazlığı Epilepsiya Oraqvai anemiya Hemoqlobinpatiya C Hiperproteinemiya Hipofibrinogenemiya Viruslu və mexaniki hepatitlər(qanda öd turşuların toplanması nəticəsində) Nevrozlar Kalsiy xloridin,salisilatların və civə preparatların qəbulu.
|