Uşaqlarda və yeniyetmələrdə ən çox rast gəlinən nevroloji-psixoloji problemlərdən biri Hiperaktivlik, Diqqət Çatışmazlığı Sindromudur. Bu pozuntu uşağın diqqətini toplamasına, davranışlarını idarə etməsinə və sosial münasibətlərində balans saxlamasına mənfi təsir göstərir.
Hiperaktivlik nədir?
Hiperaktivlik sindromu, yaxud ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) adlanan vəziyyət, əsasən diqqət çatışmazlığı, impulslara nəzarət edə bilməmə və həddindən artıq hərəkətliliklə xarakterizə olunur. Bu, uşağın tərbiyəsi ilə bağlı yaranan sadə davranış problemi deyil, beynin fəaliyyət mexanizmlərindəki fərqlərdən qaynaqlanan nevroloji bir pozuntudur. Araşdırmalara görə, hiperaktivlik məktəb yaşlı uşaqlar arasında ən çox rast gəlinən sindromlardan biridir və erkən diaqnoz qoyulmadığı təqdirdə uşağın həm akademik, həm də sosial həyatına ciddi təsir göstərə bilər.
Hiperaktivlik səbəbləri
Uşağın niyə hiperaktivlik sindromu yaşadığını anlamaq üçün əvvəlcə problemin tək bir amildən qaynaqlanmadığını anlamaq lazımdır. Bu pozuntu genetik, bioloji və ətraf mühit faktorlarının birgə təsirindən formalaşa bilər. Yəni hiperaktivlik sadəcə valideyn tərbiyəsinin nəticəsi deyil, çox zaman uşağın beyin quruluşu və funksiyası ilə əlaqəlidir.
Əsas səbəblər arasında genetik meyllilik, hamiləlik dövründə zərərli təsirlər (spirt, siqaret, stress), erkən doğuş və ya doğuş zamanı yaranan beyin zədələnmələri, həmçinin müasir dövrdə uşaqların ekran qarşısında çox vaxt keçirməsi kimi amillər qeyd olunur.
Hiperaktivliyin əlamətləri
Valideynlər bəzən övladlarının enerjili davranışlarını hiperaktivliklə qarışdırırlar. Ancaq hiperaktivliyin əlamətləri sadəcə çox qaçmaq və danışmaqdan ibarət deyil. Burada əsas fərq uşağın gündəlik həyatına təsir edən davamlı davranış nümunələridir.
Hiperaktiv uşaqlar dərsdə sakit otura bilmir, tez-tez söz kəsir, başladığı işi yarımçıq qoyur, diqqətini toplamaqda çətinlik çəkir və impulslara nəzarət edə bilmir. Bu vəziyyət məktəbdə, oyun zamanı və sosial münasibətlərdə də özünü göstərirsə, diqqət yetirmək lazımdır.
Hiperaktivlik sindromunun diaqnozu
ADHD diaqnozu qoymaq üçün təkcə valideyn müşahidəsi kifayət etmir. Bu proses uşaq nevropatoloqu, psixoloq və bəzən pedaqoqların iştirakı ilə aparılır. Əsas məqsəd uşağın davranışlarını digər normal inkişaf mərhələləri ilə müqayisə etmək və uzunmüddətli müşahidə nəticəsində dəqiq qiymətləndirmə aparmaqdır.
Müasir təcrübədə valideynlərdən alınan məlumatlar, müəllimlərin müşahidələri və xüsusi testlər sindromun müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır.
Hiperaktivlik (ADHD) sindromu uşağın gələcək inkişafına ciddi təsir göstərə biləcək bir haldır. Bu səbəbdən valideynlər övladlarının davranışlarını yaxından izləməli, lazımi halda mütəxəssisə müraciət etməlidirlər. Erkən diaqnoz və düzgün dəstək uşağın həm təhsil, həm də sosial həyatında uğur qazanmasına kömək edə bilər.