Qaraciyər sirrozu nədir?
Qaraciyər sirrozu sağlıqlı qaraciyər toxumasını fibroz toxumanın əvəz etməsi və qaraciyərin funksiyasınını geri dönüşü olmayan şəkildə itirməsi ilə yaranan təhlükəli bir xəstəlikdir.
Qaraciyərin funksiyaları:
- Toksinlərdən təmizləmə
- Qan laxtalanmasına təsir edən proteinlərin sintezi
- Həzmə kömək olan öd ifrazı və s.
Fibroz toxumanın əmələ gəlməsi bu funksiyaların yerinə yetirilməsinə əngəl olur.
Qaraciyər Sirrozunun Mərhələləri
Kliniki əlamətlərinə görə xəstəliyin 2 mərhələsi aid edilir.
- Kompensasiya oluna bilən sirroz: Erkən mərhələ.Xəstəliyin simptomları seyrək görülür. Bu mərhəldə düzgün müalicə texnikası ilə qaraciyərin funksiyasını bərpa etmək mümkündür.
- Dekompensasiya olunan sirroz: Daha irəliləmiş mərhələ.Bu mərhələdə spesifik simptomlar görülməyə başlayır, toksinlərin bədəndə toplanması ilə nəinki qaraciyər hüceyrələri funksiyasını itirir,hətta şüur dəyişikliyi əmələ gəlir.
Qaraciyər Sirrozunun Əlamətləri
Erkən mərhələlərdə kliniki əlamətlər daha az görülür,xəstəlik inkişaf etdikcə spesifik kliniki əlamətlər üzə çıxmağa başlayır.
Görülə bilən kliniki əlamətlər:
- İştahsızlıq, səbəbsiz çəki itkisi
- Davamlı yorğunluq və halsızlıq
- Qarının yuxarı sağ tərəfində ağrılar
- Qarın hissəsində mayenin yığılması(Assit)
- Ayaqlarda şişkinlik və ödəm
- Dəridə qaşıntı
- Dəridə "Hörümçək şəkilli" damarların görünməsi
- Dəridə və ya göz ağında sarılıq əlamətləri
Sonrakı mərhələlərdə isə toksinlərin bədəndə toplanması səbəbi ilə hətta əqli problemlər və ya düşüncə gücünün zəifləməsi ortaya çıxa bilər.
Rastgəlmə tezliyinə təsir edən faktorlar
- Cins: Kişilərdə Qadınlara nisbətən daha çox rast gəlinir.
- Yaş: Xəstəlik riski yaşla əlaqədar olaraq da arıtr.
Qaraciyər Sirrozunun Əsas Səbəbləri
- Davamlı alkoqol istifadəsi: Həddindən artıq,xoroniki davam edən alkoqol qəbulu qaraciyərdə iltihablanmaya və qaraciyərin funksional hüceyrələrinin zədələnməsinə səbəb ola bilir.
- Yağlı qaraciyər xəstəliyi: Metabolik pozuntular nəticəsində qaraciyərdə piy yığılması.
- Virus hepatitləri: Xroniki virus infeksiyaları qaraciyərin iltihablanmasına və son nəticədə sirroza səbəb ola bilər.
- Genetik xəstəliklər: Wilson xəstəliyi, kistik fibroz və ya hemaxormatoz kimi irsi xəstəliklər qaraciyər zərər görməsinə yol açır.
- Həkim məsləhəti olmadan dərman istifadəsi: Xüsusi ilə bitki tərkibli vitamin preparatları və ya dərman maddələrinin həkim məsləhəti olmadan qəbulu toksiki hepatitin yaranmasına. O da öz növbəsində qaraciyər sirrozuna yol açır.
Qaraciyər Sirrozunun mümkün fəsadları
- Qaraciyər çatışmazlığı- Qaraciyərin funksiyasını tamami ilə itirməsi qaraciyər çatışmazlığına səbəb ola bilər.
- Portal hipertenziya- Qaraciyərdəki çapıq toxuması qanın damarlarda hərəkətini çətinləşdirir və təzyiqin artmasına səbəb olur.
- Böyrək çatışmazlığı- qaraciyər çatışmazlığı ilə əlaqədar olaraq böyrəklərin funksiyasını itirməsi halıdır.
- Qaraciyər xərçəngi- Sirrozlu xəstələrdə ən çox görülən ağırlaşmalardan biridir.
- Assit- qarın boşluğunda mayenin toplanması halıdır ki, infeksiyaların əmələ gəlmə riskini kifayət qədər artırır.
Qaraciyər sirrozundan qorunmanın yolları
- Alkoqol qəbulunu azlatmaq və ya ümumiyyətlə qəbul etməmək
- Aktiv həyat tərzinə üstünlük vermək
- Sağlam və balanslı qidalanma proqramlarından istifadə etmək
- Virus hepatitləri və infeksiyalardan qorunmaq üçün vaxtı-vaxtında müayinələrə getmək və peyvəndlərdə istifadə etmək
Sirroz xəstələrində qidalanma rejimi
- Əgər xəstədə assit əmələ gəlmişdirsə duz və su istifadəsəi azaldılmalıdır. Gündəlik duz istifadəsi 1-2 qr.dan artıq olmamalıdır.
- Günlük enerjinin yarısını sadə karbohidratlar, ⅓-ni yağlar və qalan hissəsinin zülallar təşkil etməlidir.
- Hazır,paketlənmiş qidalar və fast food qəbulu bu xəstələrdə yolverilməzdir.
- Təzə meyvə və tərəvəzlərin, sağlıqlı yağların və yetərli miqdarda protein qəbulu qidalanma proqramına əlavə edilməlidir.
Qaraciyər sirrozunda düzgün yanaşma və vaxtında müayinə olunaraq baş verə biləcək fəsadların qarşısını almaq mümkündür.